W związku z licznymi pytaniami dotyczącymi możliwości odliczenia od dochodu składki związkowej i sposobu dokumentowania jej wpłaty na rzecz związku zawodowego, wyjaśniamy, jakie obowiązki w tym zakresie nałożył ustawodawca na organizacje związkowe.

Norbert Kusiak, dyrektor Wydziału Polityki Gospodarczej i Funduszy Strukturalnych OPZZ

Dzięki podejmowanym przez OPZZ od wielu lat działaniom od 1 stycznia 2022 r. można odliczyć ulgę z tytułu opłacania składki członkowskiej na rzecz związków zawodowych. Ulgę wprowadzono w ramach prac nad „Polskim Ładem”, ustawą z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 2105). Początkowo limit odliczenia podatkowego wynosił 300 zł.

Ustawodawca w ww. akcie prawnym przyjął, że wysokość składek, które można odliczyć w rocznym zeznaniu podatkowym ustala się na podstawie dowodu wpłaty składek członkowskich na rzecz związku zawodowego, z którego wynikają co najmniej:

• dane identyfikujące członka związku zawodowego dokonującego wpłaty,
• nazwa organizacji związkowej, na rzecz której dokonano wpłaty,
• tytuł i data wpłaty,
• kwota wpłaconych składek.

Nie ulega wątpliwości, że jeżeli składka jest wpłacana bezpośrednio do kasy związku zawodowego (druk KP - dowód wpłaty) lub na jego konto (przelew bankowy) możliwe jest udokumentowanie przez podatnika wpłaty składek członkowskich na rzecz związku zawodowego z wyszczególnieniem ww. danych i ich późniejsze odliczenie.

W przypadku składek pobieranych przez pracodawcę z wynagrodzenia przysługującego pracownikowi, Sejm wprowadził zasadę, że dowodem wpłaty składek członkowskich na rzecz związku zawodowego będzie oświadczenie organizacji związkowej o wysokości pochodzących od podatnika składek.

Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych od samego początku prac nad „Polskim Ładem” krytykowało zamiar nałożenia na organizacje związkowe obowiązku wystawiania takiego oświadczenia. Wskazywaliśmy, że w praktyce związek zawodowy dysponuje jedynie danymi o globalnej kwocie składek, która wpłynęła na konto związku zawodowego z konta pracodawcy, ale bez informacji, kto i w jakiej wysokości zapłacił składkę. Powoduje to, że organizacja związkowa nie może wystawić członkowi związku zawodowego wymaganego przepisami prawa oświadczenia. Pracodawca może, co prawda, przekazać związkowi zawodowemu, na jego żądanie, listę wymienionych z imienia i nazwiska osób wraz z informacją o wysokości pobranej składki, ale tylko w przypadku, gdy wysokość składki jest określona kwotowo. Jeżeli jest ona jednak określona procentowo od wysokości wypłacanego pracownikowi wynagrodzenia, to przekazanie informacji o wysokości zapłaconej przez pracownika składki prowadziłoby pośrednio do ujawnienia informacji o wysokości jego wynagrodzenia, a więc danych, do pozyskiwania których związek zawodowy nie jest uprawniony bez zgody osoby, której dane dotyczą. Informacja o wysokości wynagrodzenia pracownika należy bowiem do sfery dóbr osobistych, podlegających ochronie na mocy art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego.

Po kilku miesiącach intensywnych rozmów z ministrem finansów udało się nam przekonać stronę rządową do zmiany stanowiska w tej kwestii. Rząd a następnie ustawodawca zaakceptowali propozycję OPZZ, aby informację o wysokości składek wpłaconych przez pracownika na rzecz związku zawodowego, w przypadku składek pobieranych z wynagrodzenia przez pracodawcę, przekazywał pracownikowi pracodawca w formie rocznej deklaracji PIT-11. Tym samym, w wyniku interwencji OPZZ, przepis stanowiący, że do skorzystania z odliczenia podatkowego w tym zakresie konieczne jest oświadczenie organizacji związkowej został uchylony. Stosowny przepis korygujący znalazł się w uchwalonej przez Sejm ustawie z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 1265). W trakcie prac parlamentarnych udało się dodatkowo zwiększyć kwotę odpisu z 300 zł do 500 zł.

W związku z nową ulgą warto także pamiętać, że:

• składki członkowskie odpisywane są od dochodu, a nie od podatku;
• odliczenie ma charakter limitowany kwotą 500 zł w skali roku. Nadwyżka ponad kwotę 500 zł nie będzie zatem podlegać odliczeniu;
• odliczeniu podlegają składki faktycznie opłacone w danym roku podatkowym. Składki należne, lecz niezapłacone nie podlegają odliczeniu;
• pierwszego odliczenia za 2022 r. będzie można dokonać w przyszłorocznym rozliczeniu podatkowym (do 30 kwietnia 2023 r.);
• podstawę prawną do odliczenia stanowi art. 26 ust. 1 pkt 2c i art. 26 ust. 7 pkt 5 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128).