W dniach 17-18 marca odbyło się 8. Forum Spójności, które zorganizowała Komisja Europejska. Międzynarodowa konferencja podsumowała dotychczasowe działania Unii Europejskiej na rzecz zwiększenia spójności Unii. Wzięli w niej udział przedstawiciele organów UE, administracji rządowej i publicznej państw UE, społeczeństwa obywatelskiego, partnerzy społeczni oraz eksperci ekonomiczni i społeczni. W wydarzeniu można było wziąć udział zarówno w Brukseli jak i ramach transmisji on-line.

Polityka spójności to działania, których zadaniem jest zmniejszyć dysproporcje rozwojowe między regionami UE. Celem jest osiągnięcie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii Europejskiej. Wsparcie regionów za pomocą funduszy unijnych ma likwidować bariery ich rozwoju i umożliwiać równanie w górę standardów w UE. Służy zatem wszystkim regionom UE i wzmacnia bezpieczeństwo Unii Europejskiej. Polityka spójności realizowana są za pomocą specjalnie do tego wyodrębnionych funduszy unijnych. Co roku Komisja Europejska publikuje raport z realizacji polityki spójności.

8. Forum wykorzystano do dyskusji na temat doświadczeń wynikających zastosowania funduszy spójności jako narzędzia ograniczającego skutki kryzysu wynikającego z wystąpienia pandemii COVID-19 oraz zastanowienia się nad przyszłą rolą funduszy na pogłębienie spójności UE. Chodzi o to, aby Europa stała się bardziej socjalna, bliższa obywatelom Unii oraz zyskała specjalizacje dające przewagę konkurencyjną Unii w gospodarce światowej. 

Zorganizowano również panel dyskusyjny na temat Europejskiego Zielonego Ładu i sprawiedliwej transformacji a także innowacyjności i cyfryzacji, które mają wzmocnić konwergencję UE w długim horyzoncie czasowym.

Podkreślano ewidentne korzyści z realizacji przez UE polityki spójności, która na przestrzeni lat ewoluowała i dostosowywała do potrzeb. Choć zauważalne są mankamenty wydatkowania funduszy spójności wpływające na ich efektywność i nadal istnieją regiony oraz grupy społeczne wymagające wparcia to politykę spójności oceniono jako skuteczną i potrzebną. Owszem należy uprościć przepisy, na podstawie których wydawane są unijne fundusze spójności jednak uznano, że są one świetną inwestycją. Potrzebna jest jednak większa synergia w budżecie europejskim, aby fundusze unijne działały komplementarne, czyli wzajemnie się uzupełniały i wzmacniały. Polityka spójności jest obecnie jeszcze ważniejsza, ponieważ środki publiczne będą w większym stopniu wydawane na obronność i usługi publiczne dla uchodźców.

W polityce i funduszach spójności potrzebna jest większa elastyczność w ich wydatkowaniu celem dostrajania do potrzeb oraz skuteczniejsze włączanie obywateli w proces decyzyjny. Polityka spójności powinna być realizowana poprzez skupienie się na człowieku i jego potrzebach. Trzeba pytać obywateli o potrzeby, co pozwoli lepiej kierować fundusze spójności, aby skuteczniej osiągać integrację poziomu życia w UE. W tym celu należy budować dialog z obywatelami i partnerstwo w działaniu. Kluczowe są porozumienia lokalne dotyczące sposobu wydatkowania środków.

Jako korzyści wynikające z polityki spójności wymieniano m.in. zmniejszenie nierówności społecznych i terytorialnych, sprzyjanie jednolitemu rynkowi UE oraz ograniczanie napięć wynikających z nierówności. Większa spójność wzmacnia odporność społeczeństw na populizm i poparcie dla radykalizmu. Polityka spójności UE to zatem sieć bezpieczeństwa i może zostać potraktowana jako fundament polityki socjalnej UE. Polityka spójności pozwala uwolnić i wykorzystać potencjał regionów. Trzeba zatem przyspieszyć wydatkowanie funduszy spójności, które notuje obecnie opóźnienia. Efektywne wykorzystanie funduszy unijnych na spójność to zatem przepis na sukces ekonomiczny UE i motor zmian.Ważne jest jednak, aby regiony wpierane polityką spójności nie wpadały w pułapkę średniego dochodu.

Warto jednak podkreślić, że polityka spójności słabo przekłada się wzrost spójności w obszarze wynagrodzeń. Polityka spójność nie przekłada się w wystarczającym stopniu na poziom spójność społecznej. Mówił o tym Luca Visentini, przedstawiciel Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych. Nie sprzyja efektywnie konwergencji w górę płac w UE oraz poziomu ochrony socjalnej. Dlatego istotne jest wprowadzenie w praktyce warunkowości w wydatkowaniu funduszy spójności tak, aby ich otrzymanie uzależnione było od pozytywnego wpływu na prawa pracownicze, zatrudnienie i rynek pracy. Kluczowe jest tworzenie nowych miejsc pracy, co jest tym bardziej kluczowe w ramach realizacji polityki klimatycznej. W polityce spójności należy uwzględnić potrzeby pracowników, stąd realny dialog społeczny nabiera tym większej wagi.

Polityka spójności będzie mogła być użyteczna również w związku z wojną na Ukrainie. Wsparcie rynku pracy, ochrona społeczna, zwłaszcza dzieci, oraz nakłady na naukę i szkolenie będą mogły pochodzić z funduszy spójności. UE uruchamia projekt CARE, który ma służyć wsparciu uchodźców.

Polityka spójności będzie służyć również ograniczaniu nierówności, których ryzyko powstania wiąże się realizacją transformacji klimatycznej w ramach Europejskiego Zielonego Ładu. Wykorzystanie funduszy spójności może zmniejszyć ryzyka związane z polityką klimatyczną, która musi być przede wszystkim sprawiedliwa społecznie i solidarna. Należy informować społeczeństwo w sprawie transformacji, które w dłuższym horyzoncie czasu pozwolą zwiększyć akceptację dla transformacji.

Istotne jest, aby podstawą realizacji polityki spójności był Europejski Filar Praw Socjalnych. Filar Praw Socjalnych powinien być kompasem dla Unii Europejskiej w realizacji społecznej gospodarki rynkowej. Dlatego wartościowe jest przyjęcie i realizacja Planu Działań na rzecz realizacji Filaru, która powinna być wdrażana również poprzez politykę spójności. Ważne jest przy tym, aby nie tylko dostarczyć obywatelom dobrobyt za pomocą właściwego ukierunkowania środków unijnych ale też upowszechnić wartości UE.

Polityka spójności musi uwzględniać sprawiedliwość podatkową i uwzględniać potrzebę ograniczenia konkurencji podatkowej w UE. Pracownicy nie są tak mobilni jak mobilne są spółki tworzone w celu optymalizacji podatkowej. Zjawisko to sprzyja nierówności, ogranicza fundusze dedykowane zwiększeniu spójności na poziomie krajowym oraz efektywność środków unijnych.

Cele określone dla polityki spójności musi zostać uwzględniona w regułach Paktu Stabilności i Wzrostu. Reguły fiskalne powinny brać pod uwagę długoterminowe cele inwestycji oraz krótkoterminowe wydatki w ramach polityki spójności. W ramach Paktu należy zbalansować priorytety społeczne, gospodarcze i klimatyczne. Zauważano, że rozwiązania proponowane przez rynek nie są odpowiedzią na wyzwania społeczne a idee neoliberalizmu zawiodły, ponieważ pogłębia nierówności, osłabia rolę państwa, dąży do deregulacji i stwarza problemy społeczne oraz ekologiczne. Skupia się bieżących zyskach a nie odpowiada na wyzwania. Polityka państwa musi korygować te negatywne aspekty rynku. Polityka gospodarcza nie rozwiąże bowiem problemów społecznych, potrzebna jest polityka państwa na rzecz społeczeństw. Ideologia ekonomiczna jest często silniejsza aniżeli interes publiczny. Solidarność w miejsce indywidualizmu promowanego przez neoliberalizm wyraża się właśnie w celach polityki spójności. Należy poszukiwać nowych źródeł finansowania polityki spójności. Przykładowo można opodatkować firmy naftowe i z tych środków wspierać osoby poszkodowane kryzysem energetycznym i transformacją klimatyczną. Można wprowadzić podatek cyfrowy oraz podatek od transakcji finansowych.

W 8. Forum Spójności uczestniczyła Katarzyna Pietrzak z Wydziału Polityki Gospodarczej i Funduszy Strukturalnych OPZZ.