W ocenie OPZZ projekt ustawy budżetowej na rok 2023 zasługuje na jednoznacznie negatywną ocenę. Nie gwarantuje on rozwiązania najistotniejszych problemów, z którymi mierzą się obecnie pracownicy. Należą do nich: realny spadek wynagrodzeń, wysoka inflacja oraz kryzys energetyczny.

Plan finansowy państwa na przyszły rok nie przewiduje ponadto bezpośredniego finansowania projektów zawartych w Krajowym Planie Odbudowy. Oznacza to utratę przez Polskę szansy na wykorzystanie środków unijnych w celu poprawy jakości miejsc pracy, przyspieszenia wzrostu gospodarczego, zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, jak również inwestycji i zatrudnienia.

Z powyższych powodów projekt budżetu na 2023 r. nie jest optymalną odpowiedzią na zagrożenia i wyzwania, jakie niesie za sobą obecna sytuacja geopolityczna. Dlatego OPZZ oczekuje wprowadzenia do projektu zmian, które zwiększą potencjał rozwojowy kraju, ochronią pracowników przed skutkami wysokiej, ponad szesnastoprocentowej inflacji oraz zagwarantują im realny wzrost płac na poziomie oczekiwanym przez związki zawodowe.

Prognoza wskaźników makroekonomicznych zawartych w projekcie ustawy budżetowej na rok 2023 budzi wątpliwości. Dotyczy to zwłaszcza wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (109,8 proc.), który jest niedoszacowany. Z tego powodu potrzebna jest skuteczna odpowiedź rządu na społeczne i ekonomiczne zagrożenia związane z wysoką inflacją a także długofalowa strategia rozwoju gospodarczego, która powinna zostać oparta na środkach finansowych pochodzących z Krajowego Planu Odbudowy.

Wobec braku w projekcie budżetu zapisów o kontynuacji tzw. tarczy antyinflacyjnej niezbędna jest także deklaracja rządu, czy rozwiązania pomocowe będą kontynuowane w 2023 r. i czy zostaną zagwarantowane środki finansowe na ten cel.

Dotyczy to także finansowania wsparcia odbiorców energii i firm energochłonnych.

OPZZ uważa ponadto, że przyjęte w projekcie budżetu na rok 2023 założenia makroekonomiczne nie budują finansowej poduszki bezpieczeństwa dla pracowników. Powinny składać się na nią, obok istniejących programów pomocowych i osłonowych, także gwarancje wyższych wynagrodzeń, w tym minimalnego wynagrodzenia i płac w państwowej sferze budżetowej. Rząd powinien podzielić się ponadprzeciętnymi wpływami do budżetu z pracownikami sfery finansów publicznych, aby zminimalizować rosnące wydatki związane z utrzymaniem gospodarstw domowych i pobudzić istotny komponent PKB, którym jest spożycie.

Wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej

Zawarta w projekcie budżetu państwa na rok 2023 propozycja rządu, aby średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej w przyszłym roku wyniósł w ujęciu nominalnym tylko 107,8 proc., przy prognozowanym wskaźniku inflacji w wysokości 109,8 proc., nie znajduje merytorycznego uzasadnienia i nie może zyskać akceptacji OPZZ.

Propozycja ta oznacza spadek realnych wynagrodzeń w 2023 r. o blisko 2 proc. oraz drastyczne pogorszenie standardu życia pracowników sfery budżetowej oraz ich rodzin. Skutki tej propozycji będą w rzeczywistości bardziej dotkliwe, ponieważ inflacja w 2023 roku będzie wyższa niż prognozuje rząd.

Tym samym negatywnie oceniamy niezabezpieczenie w projekcie ustawy budżetowej na rok 2023 środków finansowych na realizację postulatu strony pracowników Rady Dialogu Społecznego, aby wynagrodzenia wzrosły o co najmniej 20 proc.

OPZZ oczekuje, że rząd pilnie urealni wskaźnik inflacji na kolejny rok, podniesie pensje o co najmniej 20 proc. oraz zapewni, że na podwyżkach wynagrodzeń skorzystają wszyscy pracownicy sfery finansów publicznych. Postulat ten dotyczy także wynagrodzeń w oświacie.

W projekcie ustawy budżetowej na rok 2023 kwotę bazową dla nauczycieli ustalono w wysokości 3 693,46 zł. Zauważyć należy, że jest to wysokość kwoty bazowej dla nauczycieli ustalonej na rok 2022 r. (3 537,80 zł), zwiększonej od 1 maja br. o 4,4 proc., a więc o 155,66 zł, na podstawie art. 93a Karty Nauczyciela.

Zgodnie z tym artykułem zwiększono kwoty średniego wynagrodzenia dla nauczycieli o 4,4 proc., ale bez dokonania zwiększenia kwoty bazowej dla nauczycieli w ustawie budżetowej państwa na rok 2022. Zatem zaproponowana w projekcie ustawy budżetowej państwa na rok 2023 kwota bazowa dla nauczycieli jest jedynie dostosowaniem wysokości tej kwoty w odniesieniu do podwyżki dokonanej od 1 maja br. na podstawie art. 93a Karty Nauczyciela.

W związku z tym uznać należy, że projekt ustawy budżetowej na rok 2023 nie zawiera żadnej podwyżki kwoty bazowej dla nauczycieli, a tym samym stawki średniego wynagrodzenia nauczycieli w roku 2023 r. nie ulegną zmianie, pozostając na poziomie z roku 2022.

Minimalne wynagrodzenie za pracę

Warto zauważyć, że choć strona rządowa wycofała się - realizując oczekiwanie OPZZ - z propozycji podniesienia wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2023 r. do 3383 zł (od dnia 1 stycznia) oraz 3450 zł (od dnia 1 lipca), ostatecznie ustanowiona podwyżka płacy minimalnej w wysokości odpowiednio 3490 zł i 3600 zł jest nieadekwatna do możliwości finansowych oraz potencjału ekonomicznego przedsiębiorstw. Analiza wyników finansowych oraz wskaźników ekonomiczno-finansowych firm pozwala stwierdzić, że przestrzeń do podniesienia wysokości płacy minimalnej była większa i nie wynikała tylko z korekty wskaźnika inflacji z 107,8 proc. do 109,8 proc.

Ustalenie optymalnego poziomu płacy minimalnej w Radzie Dialogu Społecznego było jednak niemożliwe z uwagi na postawę strony rządowej, która nie wykazała aktywności w trakcie toczących się rozmów i nie odpowiedziała na ofertę negocjacyjną strony pracowników.

Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych

OPZZ negatywnie ocenia propozycję zamrożenia odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych i oczekuje ich pełnego odmrożenia.

Rząd przewiduje ograniczenie wydatków jednostek sektora finansów publicznych, w tym budżetu państwa, poprzez zamrożenie podstawy naliczania odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w roku 2023 (odpisu podstawowego oraz dla różnych grup zawodowych, w tym nauczycieli oraz dla emerytów i rencistów służb mundurowych). W przypadku odpisu podstawowego na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych oznacza to, że będzie on naliczany w oparciu o wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w drugim półroczu 2019 r. (4 434,58 zł).

W sytuacji drastycznego wzrostu cen energii, żywności i kosztów utrzymania zakładowy fundusz świadczeń socjalnych powinien stać się istotnym wzmocnieniem rządowej tarczy antyinflacyjnej. Tym bardziej, że pomoc pracownikom świadczona jest w oparciu o kryteria dochodowe. Trudno zatem zrozumieć i zaakceptować propozycję rządu w tym zakresie. Takie działanie kłóci się z narracją rządu o społecznym charakterze jego polityki.

Rynek pracy

W ocenie Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych znaczące obniżenie składki na Fundusz Pracy, które nastąpiło w 2021 r., będzie skutkować negatywnymi konsekwencjami dla struktury zadań i wydatków Funduszu w 2023 r., co może mieć dalsze negatywne konsekwencje związane z realizacją aktywnych polityk rynku pracy.

Projekt budżetu państwa na 2023 r. zawiera założenie, że w 2023 r., ze względu na spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, popyt na pracę obniży się, a stopa bezrobocia na koniec 2023 r. wzrośnie z obecnych 4,9 proc. do 5 proc. W kontekście tych prognoz nie jest zasadne utrzymywanie wysokości obowiązkowej składki na Fundusz Pracy w wysokości jedynie 1 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

OPZZ domaga się przywrócenia składki na Fundusz Pracy do wysokości 2,45 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przy jednoczesnym niepodwyższaniu obciążeń składkowych pracowników.

Krytycznie oceniamy również to, że wciąż utrwalana jest tendencja wydatkowania środków Funduszu Pracy na inne niż ustawowe cele (np. plan wydatkowania środków z Funduszu Pracy na świadczenia dla przedsiębiorstw poszkodowanych w wyniku klęski ekologicznej na Odrze).

Świadczenia rodzinne i pomoc społeczna

Zauważamy, że środki finansowe przeznaczone na kluczowe programy społeczne dotyczące wspierania rodziny (m.in. program „Rodzina 500 plus”, świadczenie „Dobry start”, liczne świadczenia rodzinne, Rodzinny Kapitał Opiekuńczy, opłaty za pobyt w żłobku/przedszkolu itp.), obejmujące także obywateli Ukrainy, nie uwzględniają wydatków na cały 2023 rok, a jedynie do 31 maja 2023 roku.

W naszej ocenie, w razie dalszego trwania działań wojennych na terytorium Ukrainy po 31 maja 2023 roku, zasadne będzie uchwalenie ustawy przewidującej kontynuację finansowania wymienionych świadczeń dla obywateli Ukrainy od dnia 1 czerwca 2023 r. do końca 2023 r. Rząd powinien w naszej ocenie brać pod uwagę potrzebę wypłaty wymienionych świadczeń również po 31 maja 2023 roku, w związku z czym projekt budżetu państwa na 2023 rok powinien wskazywać, jaka byłaby skala całościowych kosztów wymienionych programów społecznych na rzecz obywateli Ukrainy w całym 2023 roku.

Świadczenia emerytalne i rentowe

OPZZ negatywnie ocenia utrzymywanie przez rząd mechanizmu obliczania świadczeń w zakresie ustalania zasad waloryzacji emerytur i rent w oparciu o wskaźnik inflacji zwiększony o 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. W naszej opinii rząd powinien podejmować działania na rzecz zachowania adekwatności wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych m.in. poprzez zmianę mechanizmu obliczania świadczeń w zakresie ustalania zasad waloryzacji emerytur i rent, opierając go na wskaźniku inflacji zwiększonym o co najmniej 50 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

Negatywnie oceniamy ponadto wstrzymywanie prac nad projektami ustaw w sprawie emerytur stażowych, a w konsekwencji nieuwzględnienie w projekcie budżetu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na 2023 r. odpowiednich kwot na realizację takiego zadania. Apelujemy o niezwłoczne podjęcie prac parlamentarnych nad tym istotnym postulatem związków zawodowych.

Ochrona zdrowia

Projekt budżetu państwa na 2023 rok w części dotyczącej ochrony zdrowia dowodzi, że państwo w coraz szerszym zakresie wycofuje się z finansowania wydatków różnych pozycji tego działu budżetu finansowanych od lat. W przyszłym roku planowane wydatki ogółem w dziale ochrona zdrowia wyraźnie spadają w porównaniu do roku 2022, łącznie są o 3,4 mld zł niższe. Rekompensata zmniejszenia wydatków budżetu państwa odbywa się poprzez przenoszenie wielu tytułów do finansowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Tendencja ta jest corocznie widoczna w coraz większym stopniu. Przykładowo na 2023 rok budżet państwa nie będzie finansował takich pozycji jak: przeciwdziałanie alkoholizmowi (wydatki w 2022 r. około 7,3 mln zł), zwalczanie narkomanii (wydatki w 2022 r. około 9,7 mln zł) czy świadczenia wysokospecjalistyczne (wydatki w 2022 r. około 221,5 mln zł). Znacznie zmniejszone jest także finansowanie programów polityki zdrowotnej (o ponad 508 mln zł) i ratownictwa medycznego w budżetach wojewodów. Stąd w ocenie OPZZ konieczne jest ponowne zdefiniowanie roli budżetu państwa w wydatkach na zdrowie wraz z określeniem zakresu ich finansowania z budżetu państwa.

Dodatkowo warto podkreślić, że wydatki na zdrowie, które w przyszłym roku wzrosną do 6 proc. PKB, są w zdecydowanej większości udziałem NFZ i pochodzą ze składek na ubezpieczenie zdrowotne obywateli. Dlatego OPZZ wnioskuje, by plan finansowy Funduszu był dołączany do projektu ustawy budżetowej, dla kompleksowego przedstawienia całości wydatków przeznaczanych na ochronę zdrowia.

Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy

OPZZ wnioskuje o korektę projektu ustawy budżetowej w części dotyczącej włączenia do finansowania przez budżet państwa w 2023 r. Programu wieloletniego „Poprawa Bezpieczeństwa i Warunków Pracy – VI etap, okres realizacji: lata2023-2025” i zagwarantowania wydatków na jego realizację. Program, który od 2008 roku spełnia w Polsce rolę wymaganej przez Unię Europejską polskiej Krajowej Strategii BHP w zakresie tworzenia odpowiednich warunków sprzyjających ochronie zdrowia i życia pracowników jest istotny dla systematycznej poprawy warunków pracy w Polsce.

Państwowa Inspekcja Pracy

OPZZ od lat postuluje zwiększenie finansowania Państwowej Inspekcji Pracy. Zwiększający się z roku na rok zakres odpowiedzialności i kompetencji inspekcji pracy wymaga odpowiednich zasobów finansowych, by możliwe było prowadzenie skutecznej działalności kontrolnej i prewencyjnej. W 2023 r. Państwowa Inspekcja Pracy, oprócz kontynuacji działań prowadzonych w strategicznych obszarach ochrony pracy, będzie realizowała kolejne nowe zadania wynikające ze zmian prawa, stąd istotne jest finansowanie zadań urzędu na poziomie gwarantującym realizację ustawowych zadań urzędu, jak i wynagrodzeń pracowników. Rozbudowany zakres obowiązków PIP, misja urzędu, złożoność zadań, odpowiedzialność związana z wydawaniem przez inspektorów pracy decyzji administracyjnych oraz oczekiwania społeczne pokładane w inspektorach pracy wymagają kadry profesjonalistów.

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

OPZZ wnosi o korektę projektu ustawy budżetowej na 2023 r. w części dotyczącej wysokości dotacji budżetowej dla Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych z przeznaczeniem na dofinansowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. Projekt nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych, który zwiększa poziom dotacji dla PFRON znajduje się obecnie w konsultacjach społecznych.

OPZZ wnosi o zagwarantowanie środków finansowych na zwiększenie dotacji budżetowej na dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych, w przypadku uchwalenia ustawy.

Inspekcja Weterynaryjna

Zwracamy uwagę na sytuację płacową pracowników Inspekcji Weterynaryjnej. W 2022 r. zwiększono wynagrodzenia pracownikom powiatowych inspektoratów weterynarii, natomiast przy podwyżkach pominięto pracowników m. in. wojewódzkich inspektoratów weterynarii, granicznych inspektoratów weterynarii oraz Głównego Inspektoratu Weterynarii. Jest to grupa około 1848 pracowników. Projekt ustawy budżetowej na rok 2023 nie przewiduje jednak zwiększenia nakładów na wynagrodzenia pracowników Inspekcji Weterynaryjnej, które pozwoliłoby utrzymać siłę nabywczą płac, podnieść wynagrodzenia pracownikom pominiętym przy tegorocznych podwyżkach oraz zwiększyć zatrudnienie w tej instytucji.

W tej sytuacji wskazujemy, że trwające obecnie prace nad zmianami prawa w obszarze funkcjonowania Inspekcji Weterynaryjnej, w szczególności dotyczące zakresu obowiązków lekarzy weterynarii spowodują konieczność zwiększenia ich wynagrodzeń. Stąd konieczny jest wzrost nakładów na wynagrodzenia pracowników Inspekcji.

Rada Dialogu Społecznego

Pozytywne jest zwiększenie limitu wydatków na funkcjonowanie Rady Dialogu Społecznego oraz Biura Rady Dialogu Społecznego w 2023 r. do wysokości 2 392 tys. zł. W 2022 było to 1 975,75 tys. zł, zatem jest to wzrost o 21 proc. Warto jednak porównać nakłady na działanie Rady z innymi wydatkami państwa, choćby wydatkami na funkcjonowanie instytucji Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, gdzie zaplanowano 15 292 tys. zł.

Uwzględniając powyższe uwagi i zastrzeżenia OPZZ negatywnie opiniuje projekt budżetu państwa na rok 2023.

Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych