18 września 2021 roku weszła w życie ustawa z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Jedna ze zmian wprowadzonych ustawą dotyczy uprawień Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie dochodzenia nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń.

Przed uchwaleniem ustawy odzyskiwanie nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń możliwe było jedynie w trybie egzekucyjnym, na którego skutek osoby zobowiązane do zwrotu ponosiły dodatkowo koszty egzekucyjne. Corocznie liczba tytułów egzekucyjnych skierowanych do egzekucji ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego wynosiła ok. 170 tys. na kwoty od 170 mln zł do 200 mln zł.

Zmiana wprowadzona nowelizacją umożliwia bezegzekucyjne potrącanie nienależnie pobranych świadczeń. Jak wyjaśniają autorzy ustawy oraz eksperci ZUS-u w wyniku tej zmiany dochodzenie należności zostanie uproszczone i przyśpieszone, a także ulegną zmniejszeniu koszty obsługi postępowań. Oznacza to, że przy potrąceniu nie będą naliczane koszty, które są należne w egzekucji administracyjnej lub sądowej. Zastosowanie przepisów egzekucji administracyjnej przy odzyskiwaniu należności z tytułu składek wiąże się z ponoszeniem zarówno przez zobowiązanego jak i – w określonych sytuacjach – przez wierzyciela kosztów tego postępowania. Ponieważ ZUS w ramach realizacji zadań ustawowych wypłaca świadczenia krótko i długoterminowe ze środków pozyskiwanych z Funduszy, które tworzone są z kwot wpłaconych składek, ekonomicznie uzasadniona jest możliwość potrąceń kwot nieopłaconych składek z wypłacanych przez ZUS świadczeń. Nowelizacja ustawy ma zatem lepiej chronić Fundusz Ubezpieczeń Społecznych przed próbami wyłudzeń świadczeń.

Wprowadzenie powyższego rozwiązania nie oznacza zmniejszenia ochrony świadczeniobiorców, gdyż potrącenia ze świadczeń dokonywane będą na zasadach przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które określają rodzaje należności, które mogą podlegać potrąceniu, kolejność ich potrącania oraz w sposób szczególny zapewniają określone granice kwoty świadczenia, które nie mogą podlegać potrąceniom. Należy także pamiętać, że pomyłki urzędników, które mogą spowodować zwrot wypłaconych świadczeń, zdarzają się bardzo rzadko.

Jak podkreśla dr Tomasz Lasocki z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego wprowadzone przepisy zapewnią skuteczniejsze egzekwowanie art. 17 ustawy z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Dotychczas problem wynikał z tego, że ocena sądów dotycząca podstawy żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego nie była jednolita. Chodziło szczególnie o osoby, które zdążyły już pobrać zasiłek. Niektóre sądy twierdziły, że do zasądzenia zwrotu świadczenia w takim wypadku wystarczy przepis zgodnie z którym za nienależne uważa się świadczenie przyznane lub wypłacone m.in. na podstawie świadomego wprowadzania w błąd organu rentowego. Nie było to jednak regułą. Część sądów uważała bowiem, że o żadnym wprowadzeniu w błąd nie może być mowy i świadczeniobiorca nie musi zwracać pieniędzy. Były również przypadki, gdy sam ZUS miał problem z oceną sytuacji ze względu na niejasne prawo. Nowy przepis powinien rozstrzygnąć tę kwestię.

Oprac. Wydział Polityki Społecznej, Rynku Pracy, Ubezpieczeń i Zdrowia OPZZ