Skala aktywności zawodowej kobiet w Polsce na tle innych państw europejskich jest niska, wynosi niewiele ponad 63 proc. w stosunku do 68 proc w UE. W Polsce 10 proc. kobiet i zaledwie 4 proc. mężczyzn pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy, który sprzyja godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych, podczas gdy w UE w niepełnym wymiarze jest zatrudnionych ogółem 32 proc. kobiet i 9 proc. mężczyzn. Wpływ pandemii na aktywność zawodową kobiet był negatywny. Obowiązki wobec rodziny uniemożliwiły większemu odsetkowi kobiet (24 proc.) niż mężczyzn (13 proc.) poświęcenie czasu na pracę. 

Katarzyna Duda, Wydział Społeczny OPZZ

Aktywność zawodowa Polek jest niska w porównaniu do aktywności zawodowej kobiet w innych krajach Unii Europejskiej: niewiele ponad 63 proc. kobiet w wieku produkcyjnym jest aktywnych zawodowo, w stosunku do średnio 68 proc. w UE. Najrzadziej aktywne zawodowo są kobiety z grup: słabiej wykształconych, mieszkających w mniejszych miejscowościach i na wsi oraz będących matkami dwójki i większej liczby małych dzieci. Napotykają one bariery w postaci nieelastycznego czasu pracy, nieatrakcyjnych finansowo miejsc pracy, obciążenia obowiązkami domowymi i opiekuńczymi i braku instytucji świadczących usługi opiekuńcze dla małych dzieci.

Skala zatrudnienia na część etatu
Praca w niepełnym wymiarze godzin sprzyja godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych, lecz jest ona nierównomiernie rozdzielona między kobietami i mężczyznami: w UE 32 proc. kobiet pracuje na część etatu wobec 9 proc. mężczyzn. Sytuacja w poszczególnych państwach członkowskich jest także bardzo zróżnicowana — najwięcej kobiet pracuje w niepełnym wymiarze godzin w Holandii (76 proc.), Austrii (47 proc.) i Niemczech (46 proc.), a mężczyzn - w Holandii (27 proc.) i Danii (16 proc.). Najniższy odsetek odnotowano w Bułgarii (2 proc. dla obu płci). W Polsce 10 proc. kobiet pracuje w niepełnym wymiarze (wobec zaledwie 4 proc. mężczyzn).

Stopa bezrobocia wśród kobiet i mężczyzn
W urzędach pracy zarejestrowanych jest 927,1 tys. osób bezrobotnych, w tym 495 959 kobiet i 431 153 mężczyzn. Udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych wynosi 53 proc.. Bezrobotne kobiety charakteryzują się odmienną strukturą wykształcenia niż mężczyźni, bowiem 58 proc. kobiet bezrobotnych posiada wykształcenie średnie i wyższe, podczas gdy odsetek mężczyzn o tym poziomie wykształcenia wynosi 38 proc. Kobiety dominują wśród długotrwale bezrobotnych (58 proc.) mimo, że są młodsze i lepiej wykształcone od bezrobotnych mężczyzn.

Wpływ pandemii na aktywność zawodową kobiet

Negatywne skutki wynikające z pandemii są w znacznie większym stopniu odczuwane przez kobiety, które łącząc różne role społeczne,
a w szczególności zawodowe z rodzinno-domowymi, doświadczają większego obciążenia. Nierówności między płciami się nasilają, oddziałując na aktywność zawodową kobiet, ich możliwości rozwoju i aspiracje zawodowe. Kryzys wywołany pandemią stwarza poważne ryzyko odwrócenia dotychczasowych dziesięcioleci korzyści osiągniętych w zakresie równości płci, zwłaszcza jeśli działalność jest dodatkowo utrudniona w sektorach, w których dominują kobiety. Jednym z efektów nierówności płciowej na rynku pracy jest większe obciążenie, jakie pandemia spowodowała w przypadku kobiet niż mężczyzn. W szczególności dla kobiet, w wyniku koncentracji aktywności w domu podczas pandemii, nastąpiło ogólne pogorszenie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Obowiązki wobec rodziny uniemożliwiły większemu odsetkowi kobiet (24 proc.) niż mężczyzn (13 proc.) poświęcenie czasu na pracę.

Pojawiające się zjawisko retradycjonalizacji (czyli odwrócenia korzyści osiągniętych w zakresie równości płci) to reset procesów równouprawnienia: uczynienie kobiet na powrót gospodyniami domowymi, a mężczyzn tymi, którzy gromadzą zapasy, łowcami; obciążenie tych pierwszych odpowiedzialnością za reprodukowanie codzienności wspólnoty rodzinnej, a tych drugich za trzymanie ręki na pulsie zmian w sferze publicznej; powiązanie tych pierwszych z lękiem, bezradnością, niepokojem o przyszłość, a tych drugich z wyważoną analizą możliwych zagrożeń, planowaniem, przygotowywaniem strategii przetrwania. Konieczność przestawienia się na pracę zdalną przez kobiety, które wcześniej realizowały ją poza domem może stać się czynnikiem prowadzącym do obniżania jej realnej wartości (jako mniej istotnej). W rezultacie pandemia może prowadzić do zwiększonej dyskryminacji kobiet na rynku pracy. Pandemia szczególnie dotknęła pracujące matki, ujawniając jeszcze mocniej napięcia, przed którymi stają wobec oczekiwań społecznych. Można nawet się spotkać z określeniem Matka Polka Pandemiczna. To kobieta, która pracuje dłużej niż do tej pory, jest ona jednocześnie również nauczycielką, sprzątaczką, kucharką i organizatorką domowego życia. Czas panowania koronowirusa wymógł na wielu kobietach, by łączyły swoje nowoczesne życia z rolą tradycyjnej pani domu czy opiekunki ogniska domowego.

Uwarunkowania sytuacji i aktywności zawodowej kobiet

Zróżnicowanie wskaźnika zatrudnienia ze względu na płeć wzrasta wraz z liczbą dzieci w rodzinie. Współczynnik zatrudnienia kobiet bez dzieci wynosi 66 proc., w porównaniu do 74 proc. dla mężczyzn. W rodzinach z jednym dzieckiem pracuje 71 proc. kobiet i 86 proc. mężczyzn, a w rodzinach z dwojgiem dzieci odpowiednio 72 proc. i 90 proc.. W rodzinach z trojgiem i więcej dzieci współczynnik zatrudnienia kobiet spada do 57 proc. dla kobiet, w porównaniu z 85 proc. dla mężczyzn. Taka sama prawidłowość występuje w zdecydowanej większości krajów UE. Czynnikami wpływającymi na sytuację i aktywność zawodową kobiet są ponadto wykształcenie (im wyższe, tym wyższa aktywność zawodowa kobiet), warunki pracy (im wyższa dyskryminacja płacowa lub/i opodatkowanie pracy, tym niższa aktywność zawodowa kobiet), warunki dla przedsiębiorczości (im bardziej sprzyjające, tym większa aktywność zawodowa kobiet).

Trzy główne obszary, w których polityka publiczna może zwiększyć aktywność zawodową kobiet, to:

• rynek pracy przyjazny rodzicom
• lepsza jakość usług opiekuńczych i edukacyjnych dla małych dzieci
• większe zaangażowanie mężczyzn w opiekę i prace domowe.