I.Wpływ Semestru Europejskiego na prace Rady Dialogu Społecznego

Semestr europejski to procedura koordynacji polityki gospodarczej i budżetowej w Unii Europejskiej. W jej ramach koordynowana jest polityka w zakresie:

• reform strukturalnych, służących promowaniu wzrostu i zatrudnienia zgodnie ze strategią „Europa 2020”,
• polityki budżetowej w celu zapewnienia stabilności finansów publicznych zgodnie z paktem stabilności i wzrostu,
• zapobiegania nadmiernym zakłóceniom równowagi makroekonomicznej.

Zasadniczym celem Semestru jest lepsze uwzględnienie wymiaru europejskiego w planowaniu krajowych strategii gospodarczych. Komisja Europejska, ustanawiając Semestr Europejski, wskazała na jego kluczowe cele:

• sprzyjanie konwergencji i stabilności w UE, 
• zapewnienie stabilnych finansów publicznych,
• sprzyjanie wzrostowi gospodarczemu, 
• zapobiegać nadmiernym zakłóceniom równowagi makroekonomicznej w UE
• realizować strategię „Europa 2020”.

W 2020 r. państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE) zakończą realizację dziesięcioletniej Strategii Europa 2020. Jej celem jest stworzenie warunków dla zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Aby zagwarantować, że Strategia Europa 2020 przyniesie oczekiwane rezultaty, włączono ją w system zarządzania gospodarczego, który w założeniu ma ułatwiać koordynowanie działań politycznych na szczeblu unijnym i krajowym. Postępy w realizacji celów strategii są wspierane i kontrolowane w ramach Semestru Europejskiego na rzecz koordynacji polityki gospodarczej.

W ramach Strategii ustalono pięć głównych celów, które Unia Europejska ma osiągnąć do 2020 roku:

1.Zatrudnienie (75 proc. osób w wieku 20-64 lat powinno mieć pracę),

2.Walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym (zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym o co najmniej 20 mln.).

3.Badania i rozwój (3 proc. PKB Unii na inwestycje w badania i rozwój),

4.Zmiany klimatu i zrównoważone wykorzystanie energii (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20 proc. w stosunku do poziomu z 1990 r., lub nawet o 30 proc., jeśli warunki będą sprzyjające; 20 proc. energii powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych; efektywność energetyczna powinna wzrosnąć o 20 proc.),

5.Edukacja (ograniczenie liczby uczniów przedwcześnie kończących edukację do poziomu poniżej 10 proc.; co najmniej 40 proc. osób w wieku 30-34 powinno mieć wykształcenie wyższe),

W ramach Semestru Europejskiego, Komisja Europejska publikuje, w formie cyklicznej, takie dokumenty jak Analiza wzrostu gospodarczego UE, Sprawozdanie krajowe (właściwe dla poszczególnych państw członkowskich UE) a następnie projekt Zaleceń dla państw - poprzedzony analizą przygotowanych przez państwa Krajowych Programów Reform oraz Programów Konwergencji. W tych dokumentach, państwa przedstawiają inicjatywy mające na celu realizację celów Semestru oraz Zaleceń Rady UE a także kondycję gospodarczą kraju, stan finansów publicznych i perspektywy wzrostu gospodarczego. Ostatecznie Zalecenia przyjmuje Rada UE. Powinny one być zrealizowane przez państwa w ciągu kolejnych 18 miesięcy.

Rada Dialogu Społecznego jako najważniejsza instytucja dialogu społecznego w kraju stanowi forum dialogu strony: związkowej, organizacji pracodawców i rządowej. Instytucja działa na rzecz poprawy jakości formułowania i wdrażania polityk oraz strategii społeczno-gospodarczych, a także budowania wokół nich społecznego porozumienia w drodze prowadzenia przejrzystego, merytorycznego i regularnego dialogu. Rada prowadząc dialog ma na celu zapewnienie warunków rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarki i spójności społecznej. Rada Dialogu Społecznego działa także na rzecz realizacji zasady partycypacji i solidarności społecznej w zakresie stosunków zatrudnienia.

Jak wskazuje powyższe, zakres celów zarządzania unijnego w ramach Semestru Europejskiego i merytoryczna treść Semestru mają wpływ na zakres merytoryczny prac będących w kompetencji Rady Dialogu Społecznego. Rekomendacje Komisji Europejskiej formułowane dla państw Semestrze Europejskim, które dotyczą finansów publicznych (np. redukcji deficytu), polityki społecznej (np. w obszarze systemu emerytalnego) i gospodarczej (np. inwestycje, kształtowanie wydajności) mają wpływ na decyzje państwa. Porozumienie co do konkretnych rozwiązań w tym zakresie powinno poprzedzać osiągnięcie konsensusu w dialogu społecznym.

Komisja Europejska oczekuje prowadzenia dialogu z partnerami społecznymi w ramach Semestru Europejskiego. Znaczącym wydarzeniem, które, poza przepisami unijnymi i krajowymi, wskazało w ostatnim czasie na fundamentalną rolę europejskiego dialogu społecznego jako ważnego składnika unijnej polityki zatrudnienia i polityki społecznej było podpisanie w dniu 27 czerwca 2016 r. wspólnej deklaracji przez wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej do spraw euro i dialogu społecznego, komisarz ds. zatrudnienia, spraw społecznych, umiejętności i mobilności pracowników, europejskich międzybranżowych partnerów społecznych (ETUC, BusinessEurope, UEAPME, CEEP) oraz prezydencję Rady Unii Europejskiej. Komisja Europejska prowadzi dialog poprzez m.in. spotkania bezpośrednie z partnerami społecznymi w kraju oraz organizacjami międzynarodowymi (np. Europejska Konfederacja Związków Zawodowych). Choć dialog w obszarze Semestru Europejskiego wymaga dalszego pogłębienia na poziomie unijnym, jego kształt na przestrzeni lat korzystnie się zmienił.

Na poziomie krajowym, temat Semestru Europejskiego był dwukrotnie przedmiotem prac na plenarnym posiedzeniu Rady Dialogu Społecznego. W ramach Rady funkcjonuje Grupa robocza ds. europejskiego dialogu społecznego, działająca przy Zespole problemowym ds. międzynarodowych Rady Dialogu Społecznego. Sposób pracy Grupy roboczej określiło Prezydium Rady Dialogu Społecznego. Grupa dokonuje analizy dokumentów publikowanych w zakresie Semestru Europejskiego i w razie potrzeb rekomenduje Prezydium RDS kwestie wymagające rozpatrzenia. W Ministerstwie Rozwoju funkcjonuje z kolei Międzyresortowy Zespół ds. Strategii Europa 2020, którego członkami są przedstawiciele organizacji wchodzących w skład Rady Dialogu Społecznego.

Dialog społeczny, w tym jakość konsultacji społecznych wymaga poprawy. W obszarze Semestru Europejskiego, dialog wymaga z kolei pogłębienia na poziomie krajowym. W każdym roku, organ doradczy Unii Europejskiej, Komitet do Spraw Zatrudnienia (Employment Committee, EMCO), dokonuje analizy stanu dialogu społecznego realizowanego w poszczególnych państwach członkowskich w zakresie Semestru Europejskiego. W dniu 19 listopada 2019 r. w Brukseli odbył się „Przegląd EMCO dotyczący zaangażowania partnerów społecznych w krajowe procesy Europejskiego Semestru”. Było to finalne posiedzenie Komitetu dotyczące ww. przeglądu, w którym uczestniczą przedstawiciele Komisji Europejskiej, reprezentanci rządów państw członkowskich i partnerzy społeczni: związki zawodowe i organizacje pracodawców szczebla europejskiego i unijnego. Posiedzenie poprzedza pisemna korespondencja i wywiady w sprawie stanu dialogu społecznego w ramach Semestru Europejskiego realizowane przez Europejską Fundację na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy. W trakcie posiedzenia EMCO zwrócono uwagę na niską jakość realizacji obowiązków ustawowych dotyczących konsultacji społecznych w ramach stanowienia prawa w Polsce. Omijanie i niewłaściwe stosowanie ustawy o związkach zawodowych oraz ustawy o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego dotyczących obowiązku konsultacji społecznych projektów aktów prawnych oraz wykorzystywanie ścieżki tzw. poselskiej to główne bolączki tworzenia polityki społecznej i gospodarczej w kraju. Mamy właściwe przepisy, jednak ich realizacja wymaga zmian ponieważ niekorzystnie wpływa na jakość dialogu społecznego. W trakcie posiedzenia EMCO zauważono stan dialogu społecznego Radzie Dialogu Społecznego oraz konieczność inwestycji w warunki do zwiększenie roli rokowań zbiorowych i liczby układów zbiorowych pracy. Bazując na tej dyskusji przedstawiciele UE przedstawili wnioski, w których zwracają uwagę na potrzebę podjęcia działań na rzecz przestrzegania przepisów dotyczących konsultacji projektów aktów prawnych oraz budowania potencjału partnerów społecznych. Zgodzono się zatem w dużej części z oceną zaprezentowaną przez krajowych partnerów społecznych. Przegląd EMCO, w którym uczestniczyli partnerzy społeczni z RDS, miał wpływ na treść dokumentów przygotowywanych przez Komisję Europejską w ramach Semestru Europejskiego 2019/2020 w zakresie dialogu społecznego – z Zaleceniem Rady UE w tej sprawie włącznie (poprawa jakości konsultacji społecznych).

Niniejsza analiza i wnioski zostały przygotowane na potrzeby dialogu społecznego dotyczącego tematyki objętej Semestrem Europejskim 2019/2020.

II.Roczna strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r.

W dniu 17 grudnia 2019 r. Komisja Europejska przyjęła Komunikat Komisji Europejskiej pt. „Roczna strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r.” (Strategia), Dokument stanowi nowe podejście Komisji do kształtowania wzrostu gospodarczego w UE, bowiem w latach poprzednich publikowano dokument o nazwie Roczna Analiza Wzrostu Gospodarczego, który w większym stopniu koncentrował się na makroekonomicznych aspektach wzrostu gospodarczego. W dokumencie mocno podkreślono idee zrównoważenia wzrostu gospodarczego aspektami klimatycznymi i społecznymi. Tym samym w Semestr włączono, przygotowane w podobnym czasie dokumenty Zielony Ład, oraz po raz pierwszy tak jednoznacznie Agendę 2030 Organizacji Narodów Zjednoczonych i jej Cele zrównoważonego Rozwoju. W Strategii zwraca uwagę korekta narracji w dokumencie rozpoczynającym Semestr europejski w porównaniu z poprzednimi edycjami tego dokumentu, co wskazuje na zmianę priorytetów Komisji Europejskiej w procesie zarządzania gospodarczego w UE. Strategia daje wyraźny sygnał dotyczący kierunku polityki unijnej w kolejnych latach, co należy ocenić pozytywnie.Poza symboliczną zmianą tytułu dokumentu (wcześniej: Roczna analiza wzrostu gospodarczego) wyraźnie na pierwszy plan wysuwają się kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem i dobrostanem obywateli. Priorytetem UE jest realizacja Celów zrównoważonego rozwoju Agendy ONZ 2030 i Europejskiego Zielonego Ładu a jednym z elementów transformacji gospodarki, sprawiedliwej społecznie, ma być wypełnienie Europejskiego Filara Praw Socjalnych.

Strategia zawiera szereg treści zbieżnych ze stanowiskiem Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (EKZZ), co należy ocenić pozytywnie. Przykładem jest wskazanie jako kluczowych działań na rzecz urzeczywistnienia godnej pracy w gospodarce, ograniczenia ubóstwa pracujących i potrzeby uwzględnienia aspektów społecznych w procesie transformacji gospodarki w związku z celami klimatycznymi.

Semestr Europejski może służyć monitorowaniu realizacji Agendy 2030 ONZ i jej Celów zrównoważonego rozwoju oraz postępów wdrażania Europejskiego Filara Praw Socjalnych. Jednak należy podkreślić, że celem Strategii Europa 2020, która jest już realizowana od niemal dziesięciu lat jest osiągnięcie w UE zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Niestety analiza wykonania Strategii Europa 2020, choćby w obszarach dotyczących spójności społecznej, nakładów na badania i rozwój czy klimatu wskazuje, że jej cel nie zostanie osiągnięty w 2020 r. Jeśli Strategia ma być skuteczna, Komisja powinna dokonać analizy funkcjonowania Semestru Europejskiego, w tym realizacji Strategii Europa 2020 - zwłaszcza pod kątem wykonanych zaleceń i rekomendacji Rady UE oraz rzeczywistego włączenia partnerów społecznych w proces zarządzania gospodarczego UE. Wnioski z analizy powinny przyczynić się do poprawy efektywności procesu zarządzania gospodarczego UE oraz pogłębienia dialogu społecznego w jego zakresie w kolejnych latach. Analiza zaangażowania związków zawodowych w Semestr Europejski wykonana przez EKZZ świadczy bowiem o deficytach w tym zakresie. Także przegląd Komitetu do Spraw Zatrudnienia, organu doradczego Unii Europejskiej, dotyczący stanu dialogu społecznego w UE w 2019 r. wskazał na potrzebę działań państw członkowskich UE na rzecz zwiększenia jego roli, tym wzmocnienia potencjału partnerów społecznych. Biorąc to pod uwagę, na poparcie zasługuje postulat zawarty w Strategii by w krajach, w których dialog społeczny jest słabo rozwinięty promowano większe zaangażowanie partnerów społecznych i bardziej wspierano ich w budowaniu zdolności.

Strategia deklaruje nowy paradygmat wzrostu gospodarczego w UE stwierdzając,że nie jest on celem samym w sobie ale musi służyć ludziom i planecie. To ważna deklaracja ponieważ realizacja Strategii będzie wymagać poszukiwania kompromisów między kosztami i korzyściami w perspektywie zarówno krótko- i długoterminowej. W efekcie realizacji Strategii, nikt nie może pozostać w tyle a szczególnego wsparcia wymagają osoby najsłabsze. To podejście musi zostać przełożone na działania w ramach Semestru Europejskiego i weryfikowane przez Komisję w Sprawozdaniach krajowych i Krajowych Programach Reform.

Pozytywnie ocenić należy osadzenie w centralnym punkcie programu gospodarczego UE strategii przemysłowej. Solidna baza przemysłowa stanowi przewagę konkurencyjną UE, miejsce zatrudnienia tysięcy pracowników i źródło innowacji, stąd wymaga ochrony w procesie transformacji klimatycznej gospodarki UE. Na poziomie unijnym, kluczowa będzie ochrona rynku wewnętrznego przed nieuczciwą konkurencją. Polityka w tym zakresie powinna z jednej strony prowadzić do przekonania wiodących państw świata do zwiększenia roli aspektów ekologicznych w ich polityce gospodarczej. Z drugiej strony należy wprowadzić narzędzia ochrony konkurencyjności unijnej gospodarki. Jest to szczególnie istotne dla polskiej gospodarki, w której sektor przemysłowy stanowi miejsce pracy setek tysięcy osób i jest ważnym komponentem kształtowania wzrostu gospodarczego. Bez skutecznych narzędzi ochrony rynku wewnętrznego UE przed nieuczciwą konkurencją przedsiębiorstw z państw, w których nie obowiązują unijne standardy w obszarze ochrony środowiska i praw pracowniczych, działania proklimatyczne będą powodować utratę konkurencyjności przedsiębiorstw z UE, a w konsekwencji utratę miejsc pracy. Należy zatem przygotować rozwiązania na poziomie unijnym zapewniające utrzymanie konkurencyjności sektorom przemysłowym oraz umożliwiające przez to sprawiedliwą transformację gospodarek UE. Komisja powinna zapewnić, aby produkty spoza UE były weryfikowane w zakresie ich śladu węglowego, wdrożyć w prawie UE tzw. węglowy środek wyrównawczy (carbon border adjustment) a także wprowadzić transgraniczny podatek od emisji dwutlenku węgla.

Ponadto, Komisja powinna starannie rozważyć rekomendowaną zmianę systemu subsydiów wspierających niektóre źródła energii. Ważne jest zdefiniowanie i rozpoznanie tego rodzaju wsparcia oraz mądry kompromis między bodźcami inwestycji proekologicznych a utrzymaniem konkurencyjności poszczególnych gospodarek państw członkowskich. W Strategii słusznie dostrzeżono odmienną sytuację państw UE w obszarze wyzwań klimatycznych. Z uwagi na zróżnicowaną strukturę źródeł energii w gospodarkach poszczególnych państw UE, działania w ww. zakresie będą miały odmienny skutek dla ich konkurencyjności, wzrostu gospodarczego i stabilności makroekonomicznej. Istotne, aby polityka klimatyczna nie prowadziła do zwiększania niespójności UE pod względem rozwoju gospodarczego i społecznego.

Transformacja gospodarki w bardziej neutralną klimatycznie powinna być sprawiedliwa społecznie, chronić miejsca pracy i osoby najuboższe.Pozytywnie należy ocenić w związku z tym inicjatywę wyodrębnienia środków unijnych na sprawiedliwą transformację, których wydatkowanie powinno w naszej ocenie wpisać się w systemową politykę wspierania pracowników w procesie zmian, inwestycji na rzecz utrzymania miejsc pracy oraz ochrony osób najuboższych podczas transformacji gospodarek UE. Konieczne jest skierowanie większego wsparcia do państw, których transformacja gospodarcza i społeczna jest bardziej obciążającym wyzwaniem. Nacisk powinien być położony na wsparcie regionów, które najbardziej będą odczuwać skutki polityki klimatycznej. Komisja powinna przedstawić w tym obszarze bardziej konkretne plany. Środki unijne na sprawiedliwą transformację nie powinny negatywnie wpływać na wielkość środków dedykowanych np.polityce spójności. Biorąc pod uwagę pierwsze informacje dotyczące Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji EKZZ wskazała, że przewidywane środki finansowe w ramach tego instrumentu mogą okazać się niewystarczające wobec wyzwań transformacji. Istnieje również ryzyko, że większość udostępnionych funduszy zostanie przeznaczona na badania i innowacje, a nie bezpośrednio na wsparcie poszkodowanych transformacją pracowników.

Komisja słusznie wskazuje na kształtowanie się cen energii jako kwestię o potencjalnie negatywnym wpływie na koszty utrzymania. Polityki społeczne i budżetowe mogą częściowo neutralizować te skutki. Istotne będą także instrumenty wsparcia obywateli, w rezultacie wykorzystania których podniesie się efektywność energetyczna w sektorze mieszkaniowym. W ww. obszarze niezbędna jest odpowiednia przestrzeń w finansach publicznych. Poza niezbędnymi działaniami na rzecz ograniczenia luki podatkowej i zmianami systemów podatkowych w celu bardziej sprawiedliwego obciążenia podatkami podatników, źródłem dochodów państw UE powinien być, między innymi, tzw. podatek cyfrowy. Podatkiem należy objąć przedsiębiorstwa technologiczne świadczące usługi cyfrowe. To często spółki o zasięgu globalnym, które mimo korzystania z lokalnej infrastruktury i sieci społecznej optymalizują procesy podatkowe w ten sposób, aby nie płacić podatków w krajach, w których prowadzą działalność gospodarczą.

Zmiany w gospodarce będą wynikać nie tylko ze zmiany źródeł energii,na których oparta będzie produkcja ale też wykorzystaniu nowych technologii w biznesie. Komisja powinna w związku z tym silniej akcentować potrzebę przeciwdziałania zagrożeniom dla warunków pracy i płacy pracowników wynikających zastosowania nowych technologii (np. robotyzacji, algorytmów i pracy platformowej) na rynku pracy.

Z punktu widzenia sytuacji pracujących, wartościowa jest deklaracja Komisji w Strategii, że każdy pracownik w Europie zasługuje na uczciwe warunki pracy. Ubóstwo pracujących jest przy tym sprawą budzącą zaniepokojenie Komisji, które należy podzielić. W związku z tym, Komisja powinna uznać realizację Celu 8 Agendy ONZ 2030 pn. Wzrost gospodarczy i godna praca za kluczową dla sukcesu Strategii oraz wypełnienia pozostałych Celów zrównoważonego rozwoju tej Agendy. Komisja powinna oczekiwać od państw przedstawienia działań, które spowodują rzeczywiste poszanowanie praw człowieka i praw pracowniczych w UE. Zapewnienie każdemu pracownikowi godziwego wynagrodzenia, wspieranie przechodzenia na umowy na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy, a także inwestowanie w rozwój ludzi i ich umiejętności powinny znaleźć się w centrum polityki państw w kolejnych latach. Niezbędne jest wyegzekwowanie w UE przestrzegania zasady równa płaca za tą samą pracę w tym samym miejscu. Eliminacja dyskryminacji płacowej i konkurowania warunkami pracy przyczyni się do ograniczenia zakłóceń konkurencji w gospodarce, które zauważa Strategia. Ponadto, systemy podatkowe powinny stać się narzędziem realizacji polityki ograniczającej nierówności społeczne, w rezultacie której nastąpi wzrost dochodów do dyspozycji najmniej zarabiających pracowników i większa partycypacja w systemie podatkowym osób najlepiej zarabiających. Należy położyć większy nacisk na weryfikację skuteczności działań państw na rzecz urzeczywistnienia godnej pracy i godziwego wynagrodzenia pracowników w ramach Sprawozdań krajowych i Krajowych Programów Reform.

Należy zgodzić się z wnioskiem Komisji dotyczącym potrzeby wzrostu inwestycji, których poziom utrzymuje się poniżej potencjału. Konieczne są większe nakłady na badania i rozwój, zarówno publiczne jak i prywatne - innowacyjne technologie, w tym zaawansowane technologie cyfrowe oraz tworzenie nowych produktów, usług i modeli biznesowych. Biorąc pod uwagę z kolei rolę systemu zamówień publicznych, poprzez który państwa także realizują swoją politykę inwestycyjną, postulujemy, aby Komisja w ramach Sprawozdania krajowego dokonała przeglądu wykorzystania zamówień publicznych do realizacji Celów zrównoważonego rozwoju. Skala zastosowania zielonych i społecznych aspektów w zamówieniach publicznych powinna się zwiększyć a fundamentem zamówień publicznych powinny być godziwe warunki zatrudnienia osób je realizujących. Weryfikacja zadań na rzecz podniesienia jakości realizacji zamówień publicznych powinna nastąpić przy analizie Krajowych Programów Reform.

Komisja skupia się na potrzebie dostosowaniu umiejętności pracowników do potrzeb biznesu. Warto mieć na uwadze, że potencjał wzrostu wydajności przedsiębiorstw tkwi także w zmianach prowadzących do poprawy jakości zarządzania organizacją pracy i wdrożeniu nowoczesnych technologii produkcji. Sposobem na osiągnięcie wartości dodanej i zyskanie przestrzeni na dostosowanie się do zmieniających warunków prowadzenia biznesu związanych z klimatem jest także łączenie się przedsiębiorstw. Kompetencje przydatne do funkcjonowania w gospodarce przyjaznej środowisku i wykorzystujących narzędzia cyfrowe powinni w związku z tym nabyć przedsiębiorcy, których rolą jest zmiana modelu biznesowego i odejście od konkurowania przedsiębiorstw niskimi kosztami pracy na rzecz opartego na godziwej pracy i wysokiej wartości dodanej produktów.

Należy jednak przy tym podkreślić, że dopóki przedsiębiorcy będą korzystali z przewag wynikających z konkurowania kosztami pracy i niską jakością zatrudnienia, działania na rzecz pobudzenia skali inwestycji w UE będą miały ograniczony efekt a pracownicy będą ponosić tego negatywne konsekwencje. Niezbędny jest szybszy wzrost wynagrodzeń, szczególnie płacy minimalnej i płac niskich. Mimo wzrostu gospodarczego, pracownicy nie partycypują w nim adekwatnie, o czym świadczy choćby rosnąca skala ubóstwa pracujących i dane dotyczące udziału płac w PKB. Biorąc powyższe wyzwania pod uwagę, poprzeć należy inicjatywę Komisji w zakresie sprawiedliwych płac minimalnych UE i oczekujemy dalszych prac w tym zakresie. Ich elementem powinien być m.in.przegląd ratyfikacji i odpowiedniej implementacji właściwych Konwencji MOP oraz Zrewidowanej Europejskiej Karty Społecznej przez poszczególne państwa. Polityka na rzecz wzrostu wynagrodzeń powinna także uwzględniać inicjatywy na rzecz zwiększania partycypacji pracowników zarządzaniu przedsiębiorstwami.

W Strategii wskazano, że propagowanie sprawiedliwości wymaga realizacji takich działań, jak: przeciwdziałanie ubóstwu pracujących i walka z segmentacją rynku pracy, niwelowanie różnic w sytuacji kobiet i mężczyzn, a także inwestowanie w ochronę socjalną i zwalczanie wykluczenia. Zgadzamy się co do zasadności realizacji wymienionych elementów. W naszej ocenie na aprobatę zasługuje w szczególności propozycja uzupełniania przez europejski program reasekuracji świadczeń dla osób bezrobotnych działań krajowych w razie kryzysu gospodarczego. Zwracamy jednak uwagę na dwie kwestie: wskazany w Strategii katalog osób zasługujących na szczególną ochronę wymaga uzupełnienia, a rekomendacja inwestowania w systemy szkolenia i kształcenia zawodowego rozwinięcia. Do grup, których potencjał powinien być lepiej wykorzystany, poza osobami z niepełnosprawnościami, Romami i migrantami, należy dodać osoby młode. Unia Europejska musi zmierzyć się z wyzwaniem, jakim jest istnienie grupy osób w wieku 20-34 lat, które nie uczą się, nie pracują, ani nie szkolą w UE.

Strategia koncentruje uwagę także na kwestii produktywności/wydajności stwierdzając, że wzrost tej kategorii utrzymuje się poniżej poziomu wzrostu pozostałych podmiotów globalnych. Wyjaśnienia wymaga, czy Komisja ma na myśli produktywność czy wydajność i co rozumie pod rekomendacją reform strukturalnych dla zwiększenia tej kategorii ekonomicznej, których wdrożenie sugeruje państwom członkowskim. Dialog społeczny w tym obszarze oparty o dane będzie przestrzenią do uzgodnienia odpowiednich działań.

Ponadto, Komisja proponuje powstanie krajowych rad ds. produktywności/wydajności celem dyskusji w ww. temacie. Uznać należy, że Komisja powinna przede wszystkim działać na rzecz wzmocnienia roli dialogu społecznego, którego umocowanie określono w dokumentach unijnych i proponować wykorzystanie struktur krajowego dialogu społecznego w państwach UE do dialogu w tym obszarze. W przypadku Polski, Rada Dialogu Społecznego, skupiająca reprezentatywne związki zawodowe i organizacje pracodawców oraz przedstawicieli strony rządowej jest właściwym forum dialogu na temat procesów zachodzących w gospodarce i polityk państwa w tym zakresie.

Komisja postuluje prowadzenie przez państwa o wysokim poziomie zadłużenia polityki budżetowej, której konsekwencją ma być zmniejszenie wskaźnika zadłużenia. Jednocześnie w państwach o dobrej kondycji finansów publicznych zaleca zwiększenie inwestycji. Choć ww. podejście jest uzasadnione z punktu widzenia celu stabilności makroekonomicznej to wydaje się jednocześnie,że państwom o wysokim zadłużeniu pozostaje niewielka przestrzeń do skutecznej realizacji celów Strategii. Komisja wskazuje co prawda, że proces redukcji deficytów budżetowych nie powinien narażać inwestycji, to polityka budżetowa w UE ma być realizowana przy pełnym poszanowaniu paktu stabilności i wzrostu. Wyzwania np. w obszarze polityki klimatycznej wymagają jednak inwestycji o wysokiej wartości w stosunkowo krótkim czasie - Cele zrównoważonego rozwoju Agendy 2030 ONZ zostały przyjęte w 2015 r., czyli 4 lata temu, z horyzontem wykonania 2030, natomiast cele klimatyczne wynikające z Porozumienia paryskiego mają z kolei zostać wypełnione do 2050 r. Należy w związku z tym przeanalizować funkcjonowanie Paktu stabilności i wzrostu oraz unii gospodarczej i walutowej w kontekście tworzenia warunków realizacji celów Strategii i osiągnięcia spójności UE.

W części Strategii dotyczącej stabilności makroekonomicznej, wskazuje się ponadto na potrzebę ścisłego monitorowania jednostkowych kosztów pracy a w przypadku ich wzrostu Komisja uważa, że będzie to wymagać zastosowania odpowiednich środków, w celu zapobieżenia nowym zakłóceniom równowagi. Komisja w tym zakresie powinna uwzględnić, że na koszty pracy wpływa także poziom wynagrodzeń pracowników a te powinny rosnąć, zwłaszcza wobec diagnoz Strategii dotyczących potrzeby urzeczywistnienia godnej pracy i godziwego wynagradzania pracowników, w tym ograniczenia ubóstwa pracujących.

Należy zgodzić się z opinią Komisji, że wydatki publiczne, które sprzyjają długoterminowemu wzrostowi gospodarczemu, w szczególności wydatki na edukację, zatrudnienie i inwestycje, powinny być traktowane priorytetowo. Popieramy także rekomendację inwestycji w usługi publiczne. Warto zauważyć, że Strategia wskazuje na niewystarczający potencjał administracji i kwalifikacji pracowników, które wpływają na urzeczywistnienie celów jednolitego rynku oraz wydolność systemu zamówień publicznych. Jednocześnie podkreśla potrzebę kształtowania korzystnego środowiska do prowadzenia biznesu. Sprawnie funkcjonujące państwo wymaga odpowiednich nakładów na wynagrodzenia w sferze budżetowej i poprawę warunków zatrudnienia w instytucjach publicznych. Niestety, płace wielu pracowników sektora publicznego nie pozwalają na godziwe życie. Wysokość wynagrodzeń pracowników, jak też rozwarstwienie płacowe między poszczególnymi grupami zawodowymi pracującymi w instytucjach finansowanych ze środków publicznych są od lat źródłem negatywnych zjawisk m.in. rotacji pracowników i przechodzenia najbardziej wykwalifikowanych osób do sektora prywatnego. Biorąc to pod uwagę, konieczne są inwestycje publiczne polegające na zaangażowaniu środków we wzrost wynagrodzeń pracowników finansowanych ze środków publicznych, w tym kadry nauczycielskiej i uczelni wyższych, a także na podniesieniu wysokości nakładów na zwiększenie umiejętności tych pracowników w ramach procesu uczenia się przez całe życie.

• Sprawozdanie krajowe - Polska 2020
• Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii „Europa 2020". Aktualizacja 2020/2021
• Projekt Zaleceń Rady UE dla Polski (Country specific recommendations – CSRs) na lata 2020/2021

W dniu 26 lutego 2020 r. Komisja Europejska opublikowała pn. Sprawozdanie krajowe - Polska 2020 (dalej: Sprawozdanie). Dokument przyjęty przez Komisję nie uwzględnia jednak występującej w tym czasie już w Europie pandemii COVID-19 i analizy spodziewanych konsekwencji z niej wynikających. Stąd część z analiz zawartych w dokumencie, głównie makroekonomicznych, nie była już wówczas aktualna. Mimo to,spora część spostrzeżeń Komisji Europejskich dotyczących wyzwań np. w sferze inwestycji czy usług publicznych pozostawała trafna.Nadzwyczajna sytuacja związana z kryzysem COVID-19 zmienia wydźwięk treści samego Sprawozdania, a siłą rzeczy także niniejszych uwag. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że dotychczasowe plany dotyczące wzrostu PKB, inflacji, poziomu bezrobocia, wzrostu płac, w tym płac w państwowej sferze budżetowej, relacji płac minimalnych do przeciętnych, kondycji budżetu państwa, w tym Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a być może także celów klimatycznych (w ramach Europejskiego Systemu Handlu Emisjami) będą już w najbliższym czasie musiały być poddane znaczącej korekcie. W związku z tym, dialog społeczny z partnerami społecznymi Rady Dialogu Społecznego powinien odgrywać kluczową rolę wypracowywaniu działań na rzecz poprawy sytuacji pracujących i przedsiębiorstw.

• Uwagi generalne
• Uwagi szczegółowe
• Sytuacja gospodarcza
• Finanse publiczne

W Sprawozdaniu, pierwszy raz zawarto informację o postępie realizacji Agendy ONZ 2030 i jej Celów zrównoważonego rozwoju. Komisja oceniła stan realizacji Agendy przez Polskę jako znaczny jednak nie wskazała, które wskaźniki zadecydowały o tej ocenie i jakiego okresu ona dotyczy. Wątpliwości budzi liczba i rodzaj wskaźników, które Komisja uwzględnia przy ocenie postępów realizacji Agendy. W przypadku Celu 8. Wzrost gospodarczy i godna praca, tylko dwa odnoszą się do sytuacji pracowników: liczba wypadków śmiertelnych przy pracy i wskaźnik osób zagrożonych ubóstwem pracujących. Choć to ważne parametry, nie pozwalają one w pełni ocenić czy zatrudnienie spełnia kryterium godnej pracy. Żaden wskaźnik nie odnosi się np. do jakości dialogu społecznego czy stopnia przestrzegania praw pracowniczych. Ponadto, Komisja nie określiła dotychczas docelowej wartości wskaźników, która pozwoli stwierdzić, że wypełniono poszczególne Cele zrównoważonego rozwoju i samą Agendę 2030 ONZ, analogicznie jak określiła to w Strategii Europa 2020. Wzrost czy spadek danego wskaźnika, nie jest wystarczający dla oceny stopnia wypełnienia Agendy.

Wątpliwości budzi także ocena Komisji dotycząca postępów realizacji zaleceń Rady UE. System oceny Komisji bazuje głównie na analizie podjęcia działań, choć istotniejsze jest, czy podjęte działania były skuteczne. Na przykładzie zalecenia dotyczącego przeciwdziałania dualizmowi rynku pracy widać, że ocena Komisji o osiągnięciu pewnego postępu nie jest tożsama z ich skutecznością. Mimo podjętych przez rząd kilka lat temu działań, liczba osób „samozatrudnionych” i wykorzystania umów cywilnoprawnych do świadczenia pracy wzrosła a tym samym dualizm rynku pracy nie został skutecznie ograniczony.

Ponadto, uzasadnienia wymaga treść Aneksu D, która w Sprawozdaniu została praktycznie w całości poświęcona sprawiedliwej transformacji. Nie negując treści tej części Sprawozdania zauważamy, że w dokumencie Sprawozdanie krajowe – Polska 2019,w Aneksie D zostały umieszczone priorytety inwestycyjne o znacznie szerszym zakresie m.in. dotyczące wzmacniania potencjału partnerów społecznych czy inwestycji w edukację i naukę czy nakładów na badania i rozwój wspierających innowacyjność gospodarki. Wątpliwości budzi zatem, czy Komisja podtrzymuje rekomendacje z roku poprzedniego zawarte w Aneksie D Sprawozdania, których potrzeba jest aktualna.

Komisja co do zasady poprawnie oceniła sytuację gospodarczą kraju. Wzrost gospodarczy spowalnia. Prognozy Komisji są w tym zakresie mniej korzystne niż zaprezentowane przez rząd w ustawie budżetowej na 2020 rok. Osiągnięcie w kolejnych latach wzrostu gospodarczego wymaga prowadzenia polityki gospodarczej uwzględniającej dialog społeczny, stabilność prawa oraz praworządne instytucje publiczne. Uwaga powinna być skoncentrowana na realizacji Celu 8. Agendy ONZ Wzrost gospodarczy i godna praca.

Jednym z najistotniejszych długoterminowych wyzwań jest oparcie gospodarki o wiedzę i zapewnienie jej zdolności do innowacji oraz wytwarzania zaawansowanych produktów i usług. Uwzględniając to, udział inwestycji w strukturze wzrostu gospodarczego, zwłaszcza prywatnych, powinien się zwiększyć. Komisja oceniła jednak postęp działań rządu w ukierunkowaniu inwestycyjnej polityki gospodarczej na innowacje, transport, infrastrukturę cyfrową i energetyczną w 2019 r. jako ograniczony. W kontekście potrzeb inwestycyjnych i wzrostu innowacyjności gospodarki niepokoi nieosiągnięcie celu krajowego Strategii dotyczącego nakładów na badania i rozwój, które w 2018 r. był na poziomie 1,2% PKB przy zakładanym celu 1,7% PKB. Choć nakłady na ten cel wzrosły, to pozostają znacznie niższe niż unijna średnia. W konsekwencji, Polska pozostaje w jej ocenie poniżej średniej unijnej w zakresie Celu 9. Agendy ONZ 2030 pn. Przemysł, innowacje i infrastruktura. Poziom inwestycji w Polsce pozostaje nadal znacznie niższy niż średnia UE. Inwestycje prywatne co prawda nieco wzrosły w 2019 r., jednak wzrost ten nie był trwały i decydujący dla wzrostu PKB, który opierał się głównie o popyt krajowy. Komisja uznaje jednak perspektywy ożywienia inwestycji w 2020 i 2021 r. za niepewne wobec spowolnienia gospodarczego w UE i prognoz kształtowania się popytu zewnętrznego (oddziałującego na eksport). Potwierdza to Narodowy Bank Polski z informacji którego wynika, że zaledwie 16% przedsiębiorstw planuje zwiększyć inwestycje w najbliższej przyszłości. Biorąc to pod uwagę uważamy, kluczowa dla wzrostu gospodarczego będzie rola inwestycji publicznych, które powinny stymulować aktywność gospodarczą firm. Rząd powinien w większym niż obecnie stopniu inwestować w naukę, edukację, innowacje i wspieranie przedsiębiorczości. W większym zakresie powinien zostać wykorzystany system zamówień publicznych do oddziaływania na inwestycyjną działalność przedsiębiorstw, poprzez oczekiwanie innowacyjnych i zaawansowanych technologicznie produktów i usług oraz wybierać te przedsiębiorstwa do realizacji zamówień, które przestrzegają prawa pracy i praktykują rokowania zbiorowe. Rząd powinien także zachęcać przedsiębiorstwa do inwestycji w umiejętności pracowników oraz kadry zarządzającej, co pozwoli przystosować firmy do wyzwań związanych z cyfryzacją i upowszechnianiem się Przemysłu 4.0.

W Polsce niezbędna jest też większa stabilność prawa, wzrost jakości przepisów i przestrzeganie obowiązków ustawowych przy jego stanowieniu. Komisja słusznie uznała, że brakuje postępów w poprawie jakości konsultacji społecznych.Szereg projektów aktów prawnych dotyczących pracowników m.in. zmiany prawa podatkowego nie była konsultowana zgodnie z ustawowym obowiązkiem bądź też ten obowiązek był omijany poprzez tzw. ścieżkę poselską.

O przyszłym potencjale wzrostu gospodarczego kraju zdecydują według Komisji trendy dotyczące akumulacji kapitału, umiejętności pracowników i migracji. Zgadzając się z tą oceną należy wskazać, że czynnikiem warunkującym przezwyciężenie wyzwań rozwojowych kraju będzie poprawa jakości miejsc pracy (zarówno pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy, jak i stopnia przestrzegania prawa) a także warunków wynagradzania pracujących. W ramach Semestru Europejskiego, Komisja po raz pierwszy tak wyraźnie powiązała unijne zarządzanie gospodarcze z działaniami na rzecz wypełnienia Agendy ONZ 2030 i jej Celów zrównoważonego rozwoju. Polska pozostaje jednak poniżej średniej unijnej w zakresie Celu 8. Agendy ONZ 2030 pn. Wzrost gospodarczy i godna praca. Uważamy za uzasadnione,że w wypełnienie Celu 8. Agendy ma strategiczne znaczenie dla osiągnięcia zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

Według Komisji, największą rolę we wzroście potencjalnym odgrywa wzrost wydajności, w którym Polska nadrabia dystans do państw unijnych. W ostatnich kilku latach tempo wzrostu wydajności w Polsce było jednym z najwyższych w UE i to zarówno w sektorze przetwórstwa przemysłowego jak i w sektorze usług. Jest jednak na poziomie 63% średniej unijnej (2018 r.) co oznacza, że konieczne są inwestycje powodujące w gospodarce wzrost innowacyjności, zaawansowania technologicznego i wyższą wartość dodaną produktu. Różnice poziomu wydajności między małymi i dużymi przedsiębiorstwami powinny być wskazówką dla polityki państwa, w szczególności podatkowej. Preferowanie podatkowe samozatrudnienia i stosowania umów podatkowych oraz kierowanie ulg podatkowych do miko- i małych przedsiębiorstw może okazać się niekorzystne wzrostu innowacyjności gospodarki.

Polityka płacowa może być narzędziem kształtowania wzrostu wydajności.Niestety, mimo wzrostu wynagrodzeń, nadal przewaga kosztowa decyduje o konkurencyjności krajowej gospodarki. Najczęstsze miesięczne wynagrodzenie otrzymywane przez pracowników zatrudnionych w gospodarce narodowej, wynosi 2379,66 zł brutto, czyli ok. 1765 zł netto. Liczną grupę pracowników w Polsce stanowią zatem osoby o niskich wynagrodzeniach, występuje ubóstwo pracujących. Według danych Komisji, wskaźnik zagrożenia ubóstwem wśród osób pracujących wynosi 9,5%. Stąd, konieczny jest szybszy wzrost wynagrodzeń, który będzie sprzyjał utrzymaniu popytu wewnętrznego, ważnego komponentu wzrostu gospodarczego.

Jak wskazała Komisja, notowany w Polsce wzrost płacy minimalnej może spowodować trudności w znalezieniu zatrudnienia przez osoby o niskich umiejętnościach, z uwagi na ich niską wydajność. Nie ma jednak przekonywujących dowodów, że podnoszenie płacy minimalnej powoduje wzrost bezrobocia. Obecna dynamika wzrostu płacy minimalnej jest w naszej ocenie zbyt niska i nie odzwierciedla wieloletniego tempa wzrostu PKB i wydajności pracy. Płaca minimalna nie spełnia w rezultacie kryterium płacy godziwej. Jest niemal pewne, że w 2020 r. nie osiągnie prognozowanej przez rząd relacji 49,7% płacy przeciętnej. W 2019 r. relacja minimalnego wynagrodzenia za pracę do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej nie poprawiła się i wyniosła 45,7%, czyli tyle, ile w 2018 r.Biorąc to pod uwagę, Komisja w Sprawozdaniu powinna dokonać analizy stanu weryfikacji i właściwego wdrożenia przez państwa aktów prawa międzynarodowego dotyczącego wynagrodzeń takich jak Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy czy Europejska Karta Społeczna.

W przedsiębiorstwach, w których działa dialog społeczny, płace są wyższe a warunki zatrudnienia bezpieczniejsze. Dlatego niezbędne jest zwiększenie partycypacji pracowniczej w przedsiębiorstwach, który pozwoli na wzrost roli dialogu społecznego w gospodarce. Narzędziem, które powinno wesprzeć negocjacje płacowe w przedsiębiorstwach może być ustalanie orientacyjnego wskaźnika przyrostu wynagrodzeń na dany rok. Ustanowienie takiego narzędzia w gospodarce umożliwi wzrost płac wyższych niż płaca minimalna, wzrost roli dialogu społecznego i układów zbiorowych pracy.

Należy także wdrożyć rozwiązania, które skutecznie ograniczą lukę płacową i urzeczywistnią zasadę równa płaca za tą samą pracę w tym samym miejscu. Tych działań powinna oczekiwać Rada UE od państw UE w corocznych Zaleceniach. Choć Polska w zakresie luki płacowej wypada korzystniej niż średnia unijna (dane Eurostatu mówią o luce wynoszącej 7,7% przy średniej unijnej 16,3%) to metodologia badania luki płacowej powoduje, że dane nie odzwierciedlają jej realnego wymiaru. Biorąc pod uwagę sytuację w mikroprzedsiębiorstwach i różnice m.in. w wykształceniu, rzeczywista luka płacowa jest wyższa. GUS wskazuje, że luka płacowa w Polsce wynosi 19%.

Komisja podkreśla konieczność wzrostu jakości polityk publicznych zauważając jednocześnie, że w Polsce brakuje strategii na rzecz zapewnienia równego dostępu do wysokiej jakości i zrównoważonych usług społecznych. Podaje m.in. przykład słabo rozwiniętego transportu publicznego poza dużymi miastami. Jakość usług publicznych wpływa na kształtowanie się inwestycji w gospodarce, sytuację na rynku pracy a także na jakość życia pracowników i jego trwanie w zdrowiu. Niezbędny jest wzrost nakładów na usługi publiczne, w tym także na wynagrodzenia pracowników sfery budżetowej. Komisja oceniła jednak w Sprawozdaniu tempo wzrostu wynagrodzeń urzędników jako duże - zwłaszcza w 2020 r. i odnotowała ich wzrost w 2019 r. Trudno zgodzić się z tą oceną biorąc pod uwagę zamrożenie od 2011 r. wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej. W 2019 r. ten wskaźnik wzrostu ustanowiono na poziomie 102,3%, czyli prognozowanej przez rząd na ów rok inflacji a na rok 2020 określono go na poziomie 106,0%. Uwzględniając skumulowaną inflację w latach, w których wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej był zamrożony, płace w budżetówce powinny jednak wzrosnąć o co najmniej 15%. Faktycznie, przeznaczenie środków na wynagrodzenia pracowników sfery budżetowej miało wpływ na wzrost relacji wydatków publicznych do PKB. Uważamy jednak, że inwestycja w poprawę warunków pracy i płacy jest kluczowa zatrzymania ich pauperyzacji, zatrzymania rotacji pracowników i podniesienia jakości usług publicznych. Niskie wynagrodzenia w sferze budżetowej wpływają bowiem niekorzystnie na atrakcyjność wielu zawodów i podaż pracy w niektórych sektorach. Należy w związku z tym przyspieszyć prace Rady Dialogu Społecznego nad zmianą modelu kształtowania płac w sferze budżetowej oraz powiązać kwoty bazowe ze wzrostem PKB lub średnim wzrostem płac.

Komisja oceniła postęp w zwiększaniu efektywności wydatków publicznych jako ograniczony. Uzasadniona jest ocena, że w zakresie finansów publicznych brakuje planowania średniookresowego a przeglądy wydatków nie wpływają bezpośrednio na proces budżetowy. Przykładem jest dialog społeczny dotyczący projektu ustawy budżetowej w ramach procedury wynikającej z ustawy o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego, który w naszej ocenie nie jest efektywny. Partnerzy społeczni mają ograniczony wpływ na ostateczny kształt ustawy budżetowej, której treść ulega znacznym zmianom w trakcie procesu legislacyjnego. W przypadku projektu ustawy budżetowej na 2020 rok nie nastąpiła konsultacja z Radą Dialogu Społecznego w związku z jej ponownym skierowaniem do Sejmu RP mimo, że treść projektu znacząco różniła się on od prezentowanego Radzie we wrześniu 2019 r.

Należy zgodzić się z wnioskiem Komisji, że obchodzenie reguły wydatkowej osłabia ramy budżetowe. Komisja w tej ocenie być jednak konsekwentna, ponieważ oceniając postęp zaleceń Rady UE wskazała, że reguła wydatkowa działa dobrze. Według Komisji, Polska do 2021 r. nie osiągnie poziomu stanowiącego cel budżetowy średniookresowy z uwagi na pogorszenie się salda strukturalnego w 2019 r. Stabilność finansów publicznych jest istotna z punktu widzenia możliwości zapewnienia obywatelom wysokiej jakości usług publicznych i godziwych wynagrodzeń. Mamy na uwadze, że ostatnie znaczne zadłużenie finansów publicznych miało negatywne skutki społeczne - spowodowało wieloletnie zamrożenie płac sfery budżetowej, wysokości wielu świadczeń społecznych a stawki podatku VAT, podwyższone w 2011 r., nadal nie zostały przywrócone do ich podstawowej wysokości. Niepokojące jest, że w ramach budżetu państwa środki funduszy celowych są wydawanie niezgodnie z celami powołania tych funduszy. Przykładem jest np. Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych czy Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Wątpliwości budzi jednak uwaga Komisji dotycząca braku w Polsce rady fiskalnej.Bardziej słuszne byłaby rekomendacja wzmocnienia roli istniejących instytucji publicznych, zwłaszcza mających konstytucyjne umocowanie. Biorąc pod uwagę obecną sytuację, można mieć wątpliwości, czy nowo powołana instytucja będzie w sposób rzeczywisty niezależna a jej kompetencje respektowane.

Dochody budżetu państwa w znacznej mierze opierają się na dochodach pracujących. Mimo, że w latach 2018-2019 dokonano zmian w systemie podatkowym, fiskalizm rośnie – wskazują na to dane zaprezentowane w Sprawozdaniu dotyczące wzrostu stawki podatkowej dla osoby stanu wolnego. Ostatnie zmiany w systemie podatkowym nie przyczyniły się także do zwiększenia sprawiedliwości społecznej obciążeń podatkowych. Nadal osoby najmniej zarabiające ponoszą relatywnie wyższe ciężary podatkowe niż wysoko zarabiający. Jak oceniła Komisja, postęp w zakresie równości szans jest dyskusyjny. Skuteczną rolę powinna w tym zakresie odgrywać polityka podatkowa, jednak obecnie klin podatkowy w Polsce jest mniej więcej taki sam zarówno dla niskich dochodów, jak i wysokich. To sprawia, że atrakcyjnym sposobem zmniejszania obciążeń stają się umowy cywilnoprawne, działalność gospodarczą lub w szara strefa. Odnotowuje to także Sprawozdanie. Dlatego trzeba zmniejszyć klin podatkowy poprzez wprowadzenie większej progresji podatkowej i zmniejszenie obciążeń dla osób o relatywnie niskich wynagrodzeniach. System podatkowy wymaga zatem reformy polegającej na wprowadzeniu dodatkowych stawek i progów w podatku PIT (dla najmniej i najwyżej zarabiających), podwyższeniu kosztów uzyskania przychodu oraz podniesieniu progu dochodowego uprawniającego do kwoty wolnej w wysokości 8 tys. zł i ustanowieniu mechanizmu zapewniającego jej stały, coroczny wzrost.

Należy także opodatkować i oskładkować wszystkie dochody z pracy w sposób promujący zatrudnienie na umowę o pracę. W 2018 r. szacunkowa liczba osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które nie zatrudniały pracowników na podstawie stosunku pracy (tzw. „samozatrudnieni”) w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku wzrosła o ok. 8,3%, natomiast liczba osób, z którymi została zawarta umowa zlecenie lub umowa o dzieło, a które nie były nigdzie zatrudnione na podstawie stosunku pracy zwiększyła się o ok. 8,3%. Zasadna jest zatem likwidacja stawki 19% w podatku PIT dla prowadzących działalność gospodarczą. Obowiązywanie tego podatku uszczupla także dochody budżetu państwa i preferuję tę formę uzyskiwania dochodów.

Mając świadomość, że prowadzenie polityki gospodarczej przez państwo wymaga wydatków publicznych należy zaproponować ustanowienie nowego rodzaju podatku, cyfrowego. Powinny nim zostać objęte przedsiębiorstwa technologiczne, świadczące usługi cyfrowe. To często spółki o zasięgu globalnym, które mimo, że prowadzą działalność w kraju nie partycypują adekwatnie w dochodach jego systemu podatkowego choć korzystają z lokalnej infrastruktury i sieci społecznej.

Niezależnie od powyższego, że Sprawozdanie powinno większą uwagę poświęcić polityce mieszkaniowej, która ma niebagatelne znaczenie dla warunków bytowych, szczególnie osób młodych i rodzin z dziećmi, oraz dla procesów migracyjnych. Komisja porównując w Sprawozdaniu wzrost cen mieszkań i wynagrodzeń wnioskuje,że nieruchomości są w Polsce nadal przystępne cenowo, Mieszkanie w Polsce stanowi dla wielu pracujących dobro luksusowe. Dotychczasowe programy rządowe nie miały charakteru systemowego, były skierowane albo do grup średniozamożnych bądź jak w przypadku Programu Mieszkanie+ miały ograniczone efekty. Jak wskazują informacje Ministerstwa Rozwoju zawarte w dokumencie „Raport o stanie mieszkalnictwa” z marca 2020 r. istotnym problemem pozostaje deficyt mieszkaniowy pomimo, że zasób mieszkaniowy w Polsce wzrasta. W strukturze nowych mieszkań oddanych w 2019 r. największy odsetek (97,8%) stanowiło budownictwo deweloperskie oraz inwestycje realizowane przez osoby fizyczne. Mieszkania przeznaczone dla osób o niższych dochodach – mieszkania komunalne, mieszkania w ramach towarzystw budownictwa społecznego i mieszkania zakładowe – stanowiły w 2019 r. jedynie 2,2% liczby nowo wybudowanych mieszkań. Oznacza to, że wzrost liczby oddawanych do użytku mieszkań nie poprawia w znaczący sposób dostępności mieszkań dla osób o niskich dochodach. Dodatkowo, w Polsce nadmiernie obciążonych wydatkami na cele mieszkaniowe było 6,2% mieszkańców. W związku z tym, realizowana powinna być polityka mieszkaniowa skierowana do najsłabiej uposażonych, której podstawą powinien być program mieszkań na wynajem, uzupełniany programami budowy mieszkań socjalnych, a dla osób o średnio-niskich dochodach programy oparte o działania spółdzielczości mieszkaniowej.

Polityka klimatyczna

Sprawozdanie jest mocno skoncentrowane na wyzwaniach kraju związanych z wypełnieniem unijnych celów klimatycznych. Działania te będą wymagać znacznych inwestycji i systemowego wsparcia obywateli, w szczególności z regionów ponoszących największy wysiłek transformacji. Nikt bowiem nie może pozostać pozostawiony bez wsparcia. Niestety, pierwsza analiza informacji dotyczących wysokości nakładów, jakie UE planuje przeznaczyć na wsparcie procesów transformacji wskazuje, że środki te mogą okazać się niewystarczające w stosunku do potrzeb a ich cel będzie głównie zorientowany głównie na inwestycje materialne a nie wsparcie społeczne. Należy zadbać o jak najwyższą wysokość Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, którego środki powinny być przeznaczane także na inwestycje społeczne i nie naruszać środków unijnych w ramach funduszy spójności. Fundusze unijne powinny ponadto wspierać państwa mające największe wyzwania w zakresie wdrożenia polityki klimatycznej.

Konieczne są systemowe działania pozwalające na utrzymanie miejsc pracy w przemyśle, który został przez Komisję wskazany jako podstawa dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego. Państwo powinno wspierać przedsiębiorstwa energochłonne, które ponoszą jedne z najwyższych w Europie kosztów zakupu energii elektrycznej.W Sprawozdaniu Komisja jednak wymienia ww. wsparcie jako element polityki podatkowej, która nie skłania do postaw przyjaznych środowisku. Tego rodzaju instrumenty wsparcia funkcjonują jednak także w innych państwach unijnych wspierając konkurencyjność ich produktów.

Działania krajowe powinny być realizowane w warunkach wsparcia przez politykę unijną zorientowaną na wzmacnianie konkurencyjności unijnego przemysłu.Należy ustanowić instrumenty ochrony unijnego rynku wewnętrznego. Unijny rynek powinien być chroniony przed produktami z państw, które nie przestrzegają standardów środowiskowych.

Ponadto, konieczne jest wypracowanie kompleksowej polityki publicznej zapewniającej optymalną ochronę wrażliwych grup społecznych przed ubóstwem energetycznym.Ceny energii dla gospodarstw domowych w Polsce są zbyt wysokie a udział wydatków na energię w wydatkach ogółem wyniósł w 2017 r. 10,7%. W tym kontekście istotne byłoby zaprezentowanie stronie społecznej wyników wsparcia, jakiego udzieliła Komisja Polsce w zakresie opracowania strategii ograniczania ubóstwa energetycznego, o którym wspomina Sprawozdanie i działań planowanych przez rząd w tym zakresie.

W procesie przygotowania Krajowego Program Reform na rzecz realizacji strategii „Europa 2020". Aktualizacja 2020/2021 rząd pominął stronę społeczną. Nie odbyły się konsultacje projektu dokumentu. Argumentem była pandemia COVID-19, jednak należy ocenić, że możliwe było przeprowadzenie konsultacji on-line. Stąd zasadny był protest w tej sprawie. Po pierwsze dlatego, że Komisja Europejska biorąc pod uwagę wyzwania społeczne i gospodarcze wiążące się z zarządzeniem gospodarczym ukierunkowanym na zrównoważony rozwój oczekuje silniejszego włączenia partnerów społecznych w realizację Semestru Europejskiego. Do prowadzenia dialogu w zakresie dokumentów dotyczących Semestru Europejskiego został powołany specjalnie organ doradczy Prezesa Rady Ministrów, Międzyresortowy Zespół ds. Strategii Europa 2020. Po drugie, Rada Europejska po raz kolejny zaleciła Polsce poprawę jakości konsultacji społecznych w ramach procesu stanowienia prawa. Po trzecie, tegoroczny KPR jest wyjątkowy, ponieważ został przygotowany w oparciu o dokumenty Komisji Europejskiej zawierające nowatorskie podejście zarówno do wzrostu gospodarczego (Roczna strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego i Europejski Zielony Ład) jak i raportowania (w zakresie inwestycji pro-klimatycznych oraz inicjatywy Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz zrównoważonego rozwoju gospodarki). W związku z powyższym, udział strony społecznej w przygotowaniu KPR był tym bardziej uzasadniony. Strona rządowa przedstawiła informację w sprawie pominięcia konsultacji społecznych projektu Krajowego Programu Reform.

Projekt Zaleceń Rady UE dla Polski (Country specific recommendations – CSRs) na lata 2020/2021 w ramach Semestru Europejskiego został opublikowany przez Komisję Europejską w dniu 20 maja 2020 r.

Komisja zaleciła Polsce podjęcie w latach 2020 i 2021 działań mających na celu:

• zgodnie z ogólną klauzulą korekcyjną podjęcie wszelkich działań niezbędnych do skutecznego zaradzenia pandemii oraz wspierania gospodarki i ożywienia gospodarczego. W przypadku gdy warunki ekonomiczne na to pozwalają, prowadzenie polityki budżetowej mającej na celu osiągnięcie rozważnej średniookresowej sytuacji budżetowej i zapewnienie zdolności obsługi zadłużenia, przy jednoczesnym zwiększeniu inwestycji. Poprawę dostępności, odporności i skuteczności systemu ochrony zdrowia, m.in. przez zapewnienie wystarczających zasobów i przyspieszenie wdrażania usług e-zdrowia.
• łagodzenie wpływu kryzysu na zatrudnienie, zwłaszcza przez udoskonalanie elastycznych form organizacji pracy i pracy w zmniejszonym wymiarze czasu. Lepsze ukierunkowanie świadczeń społecznych i zapewnienie dostępu do tych świadczeń osobom potrzebującym. Podnoszenie umiejętności cyfrowych. Dalsze promowanie transformacji cyfrowej przedsiębiorstw i administracji publicznej.
• kontynuowanie wysiłków na rzecz zapewnienia przedsiębiorstwom dostępu do finansowania i płynności. Przyspieszenie realizacji gotowych projektów w zakresie inwestycji publicznych i promowanie inwestycji prywatnych, aby wspierać odbudowę gospodarki. Ukierunkowanie inwestycji na transformację ekologiczną i cyfrową, w szczególności na infrastrukturę cyfrową, czyste i wydajne wytwarzanie i wykorzystanie energii oraz zrównoważony transport, co będzie przyczyniać się do stopniowej dekarbonizacji gospodarki, m.in. w regionach górniczych.
• poprawę klimatu inwestycyjnego, w szczególności przez ochronę niezależności sądów. Zapewnienie skutecznych konsultacji publicznych i zaangażowania partnerów społecznych w proces kształtowania polityki.

Zalecenia Komisji należy uznać za nieadekwatne do skali wyzwań wynikających z wystąpienia pandemii COVID-19, w szczególności w związku ze spodziewanym pogorszeniem się warunków życia i pracy pracowników. Zalecenia powinny zostać ukierunkowane na utrzymanie siły nabywczej płac i poziomu wynagrodzeń pracowników sprzed epidemii. Działania rządu w ostatnim czasie spowodowały bowiem pogorszenie sytuacji pracowników, których wynagrodzenia są obecnie obniżane nawet do wysokości płacy minimalnej. Uwzględniając wysoką dynamikę inflacji, siła nabywcza płac zmniejszy się, co będzie stanowić poważną barierę powrotu przez Polskę na ścieżkę wzrostu gospodarczego. Głównym komponentem wzrostu jest bowiem konsumpcja prywatna. Już obecnie dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że nominalna dynamika wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw obniża się. W kwietniu br. wyniosła 1,9 proc. wobec 6,3 proc. w marcu br. a w ujęciu realnym płace obniżyły się odpowiednio o 1,4 proc. r/r wobec wzrostu o 1,6 proc. r/r. Z kolei inflacja, zwłaszcza ceny żywności, utrzymuje się na wysokim poziomie - rząd prognozuje, że w 2020 r. wyniesie 2,8 proc. Komisja powinna zatem zalecać działania na rzecz wznowienia aktywności gospodarczej poprzez zastosowanie środków wspierających dochody gospodarstw domowych. Pandemia COVID-19 uwidoczniła bowiem potrzebę zintensyfikowania działań na rzecz godnego zatrudnienia i godziwych wynagrodzeń pracowników dlatego oczekujemy, aby na ten aspekt Komisja położyła nacisk. Ponadto, niezbędna jest też poprawa dostępu i jakości usług publicznych, w tym warunków pracy i płacy pracowników zatrudnionych w sferze publicznej. W dokumencie rekomenduje się jedynie podjęcie działań w zakresie wsparcia płynności finansowej przedsiębiorstw, które rząd już realizuje poprzez szereg instrumentów temu dedykowanych.

Ponadto, biorąc pod uwagę pogarszający się stan dialogu społecznego, w tym jakość konsultacji społecznych, oraz fakt umieszczenia tego tematu w zaleceniach po raz trzeci, treść zalecenia obejmująca ten aspekt funkcjonowania państwa jest niewystarczająca. Należy oczekiwać bardziej zdecydowanego stanowiska Komisji w zakresie stanu dialogu społecznego w Polsce.

Komisja próbuje w dokumencie pogodzić przewidywane skutki pandemii COVID-19 z dotychczasową linią zaleceń Rady UE wobec Polski, co nie zawsze umożliwia spójność wewnętrzną treści motywów i zaleceń. Komisja podtrzymała też aktualność Zaleceń Rady UE z roku poprzedniego oraz zaleceń dotyczących kierunków inwestycji, zapowiadając ich monitorowanie. Potencjał realizacji tych zaleceń będzie jednak możliwy po ocenie kondycji gospodarki i skali wyzwań społecznych wynikających ze skutków pandemii. Jednocześnie, trudno zaakceptować tezę Komisji, że poprzez pełne wypełnienie zaleceń Polska przyczyni się do postępów w realizacji Celów zrównoważonego rozwoju określonych w Agendzie 2030 ONZ. Takie podejście uznajemy za zawężające wobec treści Agendy ONZ.

• Zalecenie Komisji nr 1.
• Zalecenie Komisji nr 2.
• Zalecenie Komisji nr 3.
• Zalecenie Komisji nr 4.
  • podniesienie jakości zatrudnienia na rynku pracy za pomocą zmian prawa i zwiększenia kompetencji prawnych, finansowych i kontrolnych Państwowej Inspekcji Pracy oraz wzrost sankcji za naruszenie praw pracowniczych;
  • doprowadzenie do zaprzestania naruszania zasady równa płaca za tą samą pracę w tym samym miejscu i zwiększenie transparentności płacowej w gospodarce;
  • ograniczenie segmentacji rynku pracy, którą uznać należy za efekt nieuczciwej konkurencji w gospodarce opartej o konkurowanie niską płacą i jakością zatrudnienia;
  • zmniejszenie skali ubóstwa pracujących, ponieważ praca często nie chroni przed biedą;
  • redukcję luki płacowej między kobietami i mężczyznami, poprzez nowe rozwiązania legislacyjne;
  • wspieranie wysokiej jakości edukacji i rozwijanie umiejętności odpowiadających potrzebom rynku pracy;
  • systemowe monitorowanie zdrowia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Komisja zaleciła Polsce podjęcie wszelkich działań do skutecznego zaradzenia pandemii oraz wspierania gospodarki i ożywienia gospodarczego a gdy warunki ekonomiczne na to pozwolą, prowadzenie polityki budżetowej mającej na celu osiągnięcie rozważnej średniookresowej sytuacji budżetowej i zapewnienie zdolności obsługi zadłużenia, przy jednoczesnym zwiększeniu inwestycji. Treść tego zalecenia jest racjonalna, choć wobec wyzwań związanych ze skutkami pandemii, możliwość jego realizacji w horyzoncie czasowym jego obowiązywania będzie ograniczona. Komisja dopuściła zwiększenie deficytu finansów publicznych czasowo zawieszając wymogi Paktu Stabilności i Wzrostu. Pogorszenie się stanu finansów publicznych w następstwie zwiększonych wydatków publicznych w odpowiedzi na wystąpienie COVID-19 spowodowało rozpoczęcie przez rząd prac nad zawieszeniem obowiązywania krajowych reguł fiskalnych. Należy mieć jednak obawy, czy zwiększona przestrzeń finansowa wynikająca z decyzji Komisji będzie wykorzystana przez rząd także do zapewnienia godziwych wynagrodzeń pracownikom sfery budżetowej. Już obecnie otrzymujemy sygnały o zamrożeniu niektórych elementów płac pracowników sektora publicznego i planowanych zwolnieniach. W naszej ocenie, równoważenie budżetu państwa w związku z wyższymi wydatkami, poprzez poszukiwanie rozwiązań stabilizujących deficyt, nie może być realizowane kosztem pracowników sfery budżetowej. Biorąc pod uwagę wysoką inflację, ich wynagrodzenia powinny rosnąć. Pracownikom tej sfery należy także zrekompensować zwiększoną intensywność pracy w okresie pandemii,w związku ze zwiększonym zaangażowaniem w świadczone usługi publiczne. Te działania należy uznać za niezbędne dla ograniczenia w najbliższym czasie wzrostu ubóstwa pracujących oraz utrzymania popytu konsumpcyjnego, głównego komponentu wzrostu gospodarczego i bazy podatkowej w budżecie państwa. Jeśli płace tak dużego sektora gospodarki zostaną zamrożone, będzie to stanowić czynnik hamujący wzrost gospodarczy. Biorąc to pod uwagę, w Zaleceniach powinien znaleźć się stanowczy sygnał Komisji, że równoważenie sytuacji budżetowej państwa nie może odbywać się kosztem płac pracowników sfery budżetowej, co będzie w naszej ocenie spójne z jej postulatem wzrostu dostępu do usług publicznych i poprawy klimatu inwestycyjnego dla przedsiębiorstw.

Doświadczenia kryzysu z 2008 r. wskazują, że zbyt radykalne tempo ograniczania wydatków publicznych wpływa negatywnie na wzrost gospodarczy i warunki życia pracowników zwiększając skalę ubóstwa. Tempo równoważenia finansów publicznych powinno być podyktowane potrzebą działań na rzecz wzrostu gospodarczego i ochrony pracowników przez skutkami gospodarczymi i społecznymi pandemii. Za kluczowe należy uznać zatem właściwe zdefiniowanie inwestycji publicznych podlegających ochronie w trakcie procesu równoważenia finansów publicznych, do których powinno zaliczyć się także inwestycje społeczne - w szeroko pojęte usługi publiczne i świadczenia społeczne.

W dokumencie Komisja umieściła informacje o działaniach rządu w związku z wystąpieniem pandemii COVID-19. W kolejnym Sprawozdaniu krajowym dedykowanym Polsce, Komisja powinna ocenić skuteczność inicjatyw rządu w tym zakresie,z uwzględnieniem analizy kosztów i korzyści, w szczególności ich wpływu na sytuację dochodową obywateli i skalę ubóstwa w Polsce. Ustawy zwane Tarczami Antykryzysowymi nie chronią skutecznie pracowników przed pogorszeniem ich warunków życia i utratą zatrudniania. Przewidują niewielką liczbę instrumentów wsparcia adresowanych bezpośrednio do pracowników, w przeciwieństwie do licznych zmian służących przedsiębiorstwom, często niezwiązanych z wystąpieniem pandemii. W ustawach zawarto regulacje, które przewidują ograniczenie dochodów pracowników z pracy, możliwość ich wsparcia z funduszy socjalnych przedsiębiorstw oraz umożliwiają zwolnienia zatrudnionych w administracji publicznej. W rezultacie, dochody do dyspozycji wielu gospodarstw domowych obniżą się, a pracownicy utracą zatrudnienie. Powinno to wzbudzić zaniepokojenie Komisji, zwłaszcza biorąc pod uwagę jeden z głównych celów Semestru Europejskiego, czyli promowanie wzrostu i zatrudnienia zgodnie ze strategią „Europa 2020”.

Zalecenie nr 2 w części mówiącej o udoskonaleniu elastycznych form organizacji pracy jest niejasne i wymaga doprecyzowania przez Komisję. Pandemia COVID-19 nie może być uzasadnieniem dla działań pogarszających warunki pracy i płacy pracowników. Negatywnie ocenić należy uelastycznienie form organizacji pracy zmierzające do pogłębienia dualizmu rynku pracy i jego segmentacji. Nie można zgodzić się z tezą przedstawioną przez Komisję, że elastyczne formy zatrudnienia łagodzą wpływ kryzysu na zatrudnienie. Jest przeciwnie, zmniejszają zatrudnienie i nie promują zatrudnienia pracowników w czasie pandemii. W związku z tym, należy dążyć do ochrony stabilności zatrudnienia i płac pracujących. Doświadczenia ostatnich lat wskazują bowiem na niekorzystny wpływ zastosowania elastycznych form pracy na wzrost ubóstwa pracujących. Komisja również wykazywała w analizach szkodliwy wpływ elastycznych form zatrudnienia na płace i dostęp do świadczeń społecznych oraz zalecała ich ograniczenie w związku z ich zwiększeniem w okresie kryzysu finansowego z 2008 r. W praktyce, prekaryzowanie rynku pracy obciąża finanse publiczne w związku z potrzebą wsparcia obywateli świadczeniami społecznymi i niższymi wpływami z tytułu zobowiązań publiczno-prawnych. Działający w ten sposób rynek pracy ogranicza potencjał wzrostu gospodarczego kraju – gorzej zarabiający i niepewni zatrudnienia pracownicy ograniczają wydatki, co negatywnie oddziałuje na popyt wewnętrzny i zdolność państwa do inwestycji w związku z niższymi wpływami podatkowymi do dyspozycji.

Pandemia COVID-19 po raz kolejny uwidoczniła negatywne skutki prekaryjnego zatrudnienia - osoby pracujące w oparciu o niepewne umowy straciły z dnia na dzień możliwość zarobkowania. Z kolei finanse publiczne zostały obciążone dodatkowymi wydatkami związanymi ze wsparciem tych osób, choć kontrybuowały one do budżetu państwa na podstawie najniższych składek zobowiązań publiczno-prawnych. Biorąc to pod uwagę, zmianie powinna ulec treść zalecenia nr 2 w zakresie uelastycznienia form zatrudnienia. Należy bowiem dążyć do likwidacji niestandardowych form zatrudnienia i upowszechniania umów o pracę na czas nieokreślony.

Treść zalecenia dotyczącego inwestycji w związku z Zielonym Ładem powinna zostać uzupełniona o aspekt sprawiedliwej transformacji gospodarki. Komisja powinna oczekiwać uwzględnienia przez rząd w procesie działań na rzecz klimatu systemowych działań publicznych wspierających społeczeństwo, w tym pracowników kluczowych dla realizacji celów Zielonego Ładu branż gospodarki.

Ocena Komisji w obszarze funkcjonowania dialogu społecznego, w tym procesu konsultacji społecznych upoważnia do postulowania o jak najszybsze unormowanie sytuacji w tym zakresie. Podzielamy krytyczną ocenę Komisji Europejskiej, która ocenia jakość konsultacji społecznych jako niską i wskazuje, że sytuacja ta wpływa negatywnie na funkcjonowanie gospodarki i społeczeństwa. Działania zmierzające do osłabienia roli dialogu społecznego w kraju są kontynuowane a ich doniosłość wzrasta. Jak zauważyła Komisja, przepisy, które weszły w życie w kwietniu 2020 r. osłabiają autonomię partnerów społecznych w Radzie Dialogu Społecznego. Zmiany prawa dotyczące Rady Dialogu Społecznego, wprowadzone przez rząd przy sprzeciwie większości partnerów społecznych, naruszają także kompetencje tej instytucji w obszarze prac nad projektem ustawy budżetowej i negocjowania wynagrodzeń pracowników – kluczowych aspektów w procesie Semestru Europejskiego.

Komisja po raz trzeci kieruje do Polski zalecenia w ww. zakresie, co jednoznacznie wskazuje na brak skutecznych działań rządu. Zatem, treść zalecenia w tym obszarze powinna być kategoryczna. Przywrócenie właściwej roli dialogu społecznemu, w tym konsultacji społecznych, w procesie zarządzania państwa uważamy za niezbędny element przywracania praworządności w kraju. Właściwie funkcjonujący dialog społeczny będzie miał kluczowe znaczenie dla zachowania pokoju społecznego w kraju w najbliższym czasie, szczególnie biorąc pod uwagę skutki pandemii.

VI.Kierunki działań w obszarze Semestru Europejskiego w najbliższym czasie

W Polsce, główny cel Strategii Europa 2020 i część celów szczegółowych np. wysokość nakładów na badania i rozwój oraz aktywność zawodowa pracujących nadal pozostają wyzwaniem. Stanowi to przeszkodę dla budowy innowacyjnej gospodarki konkurującej produktami i usługami o wysokiej wartości dodanej.

Wskaźnik aktywności zawodowej w Polsce należy do jednych z najniższych w Unii Europejskiej. W ramach Semestru Europejskiego należy zatem podjąć inicjatywy na rzecz zwiększenia aktywności zawodowej pracujących w Polsce, w szczególności poprzez:

Inwestycje w technologie i innowacje, przy wykorzystaniu potencjału prywatnego i publicznego, stanowią bodziec dla szybszego wzrostu płac. Z jednej strony potrzebne są większe inwestycje przedsiębiorstw oraz nakłady na badania i rozwój w sektorze prywatnym, i znaczący wzrost wydatków państwa na ten cel. Z drugiej strony należy wzmocnić warunki dla wzrostu wynagrodzeń w gospodarce. Powinny rosnąć płace minimalne, a najwłaściwszym instrumentem temu służącym na poziomie europejskim jest dyrektywa. Wynagrodzenia w gospodarce powinny generalnie rosnąć nie tylko wraz ze wzrostem wydajności pracy i poziomu inflacji. Pracownicy powinni także partycypować w podziale zysku wypracowanego przez przedsiębiorstwo. Właściwym narzędziem dla kształtowania wyższych wynagrodzeń w gospodarce oraz zapobiegania zjawisku spłaszczania się wynagrodzeń są rokowania zbiorowe. Ich zasięg powinien znacząco wzrosnąć, co wymaga m.in. uruchomienia na poziomie unijnym inicjatywy legislacyjnej zwiększającej rolę rokowań zbiorowych. Komisja Europejska powinna też wskazać rokowania zbiorowe jako główne narzędzie wzrostu dynamiki płac w UE w następnych latach.

Zrównoważony wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu wymaga uwzględnienia polityki podatkowej w działaniach na rzecz ograniczenia nierówności i takich jej korekt, które pozwolą na sprawiedliwą dystrybucję wypracowanego wzrostu gospodarczego. System podatkowy powinien promować zatrudnienie na umowę o pracę. Z kolei unijne inicjatywy na rzecz ograniczenia unikania opodatkowania nie powinny jednocześnie wpływać na konkurencyjność gospodarek państw członkowskich UE.

Istniejące i nowe zagrożenia zawodowe oraz nieznane wcześniej formy świadczenia pracy wymagają odmiennego podejścia do bezpieczeństwa i warunków pracy oraz zwiększenia inwestycji w bezpieczeństwo pracy. Dlatego należy włączyć przygotowywaną przez UE strategię w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w Semestr Europejski. Nowa strategia w tym zakresie powinna stać się impulsem do kształtowania nowej kultury bezpieczeństwa pracy w Europie.

Osiągnięcie przez UE celów klimatycznych wymaga zmian funkcjonowania gospodarek państw członkowskich, zróżnicowanych w zależności od skali wyzwań. Konieczne są inwestycje publiczne i wsparcie społeczeństwa w tym procesie poprzez usługi publiczne i działania socjalne w ramach sprawiedliwej społecznie transformacji gospodarki. W tym celu budżet UE oraz unijny Plan Inwestycyjny powinny mieć odpowiednią przestrzeń finansową i wyodrębniony odpowiednio duży budżet na wsparcie państw w sprawiedliwej transformacji gospodarki a ich wysokość powinna być dostosowana do zakresu wyzwań poszczególnych państw członkowskich UE w obszarze polityki środowiskowej. Zielony Ład powinien uwzględniać strategię na poziomie unijnym zapewniającą utrzymanie konkurencyjności sektorom przemysłowym UE w trakcie procesu transformacji.

Biorąc pod uwagę społeczno-gospodarcze konsekwencje decyzji podejmowanych w ramach Semestru, ważne jest, aby stanowisko związków zawodowych co do jego przyszłego kształtu było uwzględniane. Niezbędna jest właściwa koordynacja, monitorowanie i rekomendacje Komisji Europejskiej, aby wymiar społeczny zarządzania gospodarczego w UE znalazł odzwierciedlenie w rzeczywistej polityce państw członkowskich UE. Należy też zwiększyć finansowanie, na poziomie unijnym i krajowym, inwestycji wypełniających ww. cele.

Ponadto, z uwagi na cele i wagę Semestru jako narzędzia zarządzania gospodarczego UE, praca Zespołu ds. Strategii Europa 2020, organu opiniodawczo-doradczego Prezesa Rady Ministrów powinna być kontynuowana. Formuła prac Zespołu powinna jednak zostać dostosowana do zakresu merytorycznego Semestru Europejskiego po 2020 r. Kompetencje Zespołu powinny respektować kompetencje Rady Dialogu Społecznego, w ramach której ustalono tryb prac nad Semestrem Europejskim. Należy stworzyć narzędzia pozwalające na większą efektywność prac Zespołu w ramach głównych celów Semestru i konsultacje dokumentów Semestru na właściwym etapie. Z uwagi na deficyt wsparcia instytucjonalnego prac Zespołu należy także przewidzieć inicjatywy wzmacniające partnerów społecznych w dialogu na temat Semestru Europejskiego. Pogłębienie dialogu społecznego, w tym wzrost znaczenia rokowań zbiorowych w gospodarce poprawi redystrybucję wypracowanego wzrostu gospodarczego kraju i zwiększy akceptację reform służących oparciu przewagi konkurencyjnej na nowych technologiach i innowacjach.

Pandemia COVID-19 i jej społeczne i gospodarcze konsekwencje będą w najbliższym czasie wymagały dialogu społecznego dotyczącego działań sprzyjających wzrostowi gospodarczemu i spójności społecznej. Obszar finansów publicznych, rynku pracy, zarządzania gospodarczego na rzecz wzrostu inwestycji oraz polityka społeczna wymagają podejścia uwzględniającego głos partnerów społecznych. Na decyzje państw będzie miał wpływ Semestr Europejski, w tym Zalecenia Rady UE, które formalnie zostaną przyjęte pod koniec lipca br. a także inne inicjatywy Komisji takie jak te związane z tzw. europejską płacą minimalną czy nowymi formami opodatkowania przedsiębiorstw. Komisja Europejska dając państwom możliwość skorzystania z zawieszenia Paktu Stabilności i Wzrostu wskazała, że w miarę możliwości należy dążyć do uzdrowienia finansów publicznych. Wyzwania w tym zakresie będą zapewne rozpatrywane w ramach Rady Dialogu Społecznego i oddziaływać na pracę wszystkich jego zespołów problemowych. Semestr będzie miał znaczący wpływ głównie na prace Zespołów problemowy ds. budżetu, wynagrodzeń i świadczeń socjalnych oraz polityki gospodarczej i rynku pracy. Na kształt prac tego pierwszego Zespołu będzie miała także treść jednej z tzw. Tarcz antykryzysowych która zmieniła, jednostronną decyzją rządu, terminarz prac Rady Dialogu Społecznego w zakresie negocjacji wynagrodzeń na 2021 rok oraz założeń projektu budżetu państwa na kolejny rok. Na funkcjonowanie RDS będą także wpływać, wspomniane już przepisy naruszające niezależność Rady, które dają Prezesowi Rady Ministrów prawo odwołania przedstawiciela partnerów społecznych z przyczyn, które należy ocenić jako arbitralne. Partnerzy społeczni będą z pewnością monitorować sytuację w tym zakresie biorąc pod uwagę Zalecenie nr. 4 w obszarze jakości dialogu społecznego i konsultacji społecznych. Z kolei na Doraźnym Zespole problemowym ds. zamówień publicznych, partnerzy społeczni będą monitorować, w jaki sposób system zamówień publicznych przyczynia się do realizacji celów Semestru związanych np. z inwestycjami i zrównoważonym rozwojem, w tym obowiązującej do końca roku Strategii Europa 2020. Z uwagi na to, że wydatki ze środków wspólnotowych są obecnie coraz mocniej wiązane przez Komisję Europejską z celami Semestru Europejskiego (uwzględniającego od tego roku także Zielony Ład), partnerzy społeczni będą analizować także projekty finansowane z tego źródła pod kątem Semestru. Właściwym Zespołem problemowym RDS w tym zakresie jest ten do spraw funduszy europejskich.Jednym z kluczowych wyzwań na następne lata jest wdrożenie Porozumienia Paryskiego dotyczącego ochrony klimatu oraz europejskiej inicjatywy Zielony Ład. Wymaga to pogłębionego i stałego dialogu z Radą Dialogu Społecznego, Wojewódzkimi Radami Dialog oraz właściwymi Trójstronnymi zespołami branżowymi działającymi poza RDS, jednak będącymi jednym z miejsc prowadzenia dialogu sektorowego z partnerami społecznymi. 

Katarzyna Pietrzak

Główny Specjalista w Wydziale Polityki Gospodarczej i Funduszy Europejskich

Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych

Pobierz plik